Αυτοκάθαρση και κάθαρση: πώς σχετίζονται συγγραφέας και αναγνώστης
Κάποτε, κάποιος έγραψε ότι το ζητούμενο στο τέλος της ανάγνωσης μιας ιστορίας –πέρα από την καθαυτή αξία της ψυχαγωγίας– είναι, μέσα από την αυτοκάθαρση του αφηγητή, να επέλθει η κάθαρση στον αναγνώστη. Μεγάλη κουβέντα. Δεν σημαίνει ωστόσο, ως προς αυτό που θέλει να δηλώσει, ότι είναι άκυρη. Γιατί, το να ταυτιστεί ο αναγνώστης με τα γραφόμενα του συγγραφέα, μπορεί να μη λογίζεται απαραίτητα ως η μεγίστη επιτυχία –ιδιαίτερα αν κάτι τέτοιο αποτελεί μοναδικό αυτοσκοπό του συγγραφέα– εντούτοις, εφόσον συμβεί, μπορεί ο τελευταίος να πιστωθεί μία επιτυχία, στον βαθμό πάντα που του αναλογεί. Πρώτον, γιατί το ζητούμενο δεν είναι δεδομένο ότι θα επιτευχθεί και, δεύτερον, γιατί ο συγγραφέας δεν μπορεί να γίνεται ο ψυχολόγος του καθενός. Είναι πρωτίστως ψυχολόγος του εαυτού του. Άρα, όταν τα συμπαρομαρτούντα μιας ιστορίας που διηγείται προδίδουν έναν σαρκασμό, τότε αυτό ίσως να είναι υποδόρια δήλωση ότι αυτοσαρκάζεται.
Ο αυτοσαρκασμός ως μέσο για την αυτοκάθαρση
Είμαστε αυτά που τρώμε, λένε γιατροί και διαιτολόγοι. Είμαστε τα λάθη μας, θα πει ο υποφαινόμενος. Εντάξει, εντάξει, και τα πάθη μας. Αφού, χωρίς πάθη, θα περιορίζαμε και τα λάθη μας. Όπως και την ανθρώπινη φύση μας όμως, καθώς, χωρίς πάθη και λάθη, δεν θα ήμασταν άνθρωποι. Γι’ αυτό, πριν αυτές οι γραμμές παρεκκλίνουν από την έννοια της κάθαρσης και λοξοδρομήσουν σε μία θεολογικού τύπου νουθεσία που θα αρχίσει να χαριεντίζεται με μια ούτως ή άλλως ανεπιθύμητη «θέωση» –καθώς, για τη θέωση, κάθε θρησκεία θέτει την κάθαρση ως προαπαιτούμενο– ας επιστρέψουμε στην αρχική διατύπωση. Έτσι, θα αποφύγουμε το να γίνει η έννοια της κάθαρσης ανία για όλους μας. Ακόμα και για τον υποφαινόμενο. Και μιας κι αναφέρομαι σε αυτόν, ας επιστρέψουμε στον αυτοσαρκασμό. Πώς αυτός εκφράζεται; Ω, με πολλούς τρόπους. Ας πάρουμε όμως έναν χαρακτηριστικό. Και δημοφιλή. Και διακείμενο. Δημοφιλή επειδή είναι διακείμενος. Το γυναικείο φύλο. Δηλαδή τι; Πώς; Ένας συγγραφέας, εν προκειμένω άνδρας, έχει (περι)γράψει στις ιστορίες του με κάθε τρόπο όλα του τα πάθη που προσιδιάζουν μάλλον με εμπαθή παθήματα, παρά με πραγματικές ομολογίες, επιλέγοντας πάντα να τα εκφράσει από τη θέση του άνδρα… Μέχρι που κάποια στιγμή αποφασίζει να μπει στον πρωταγωνιστικό ρόλο μιας γυναίκας. Δύσκολο το εγχείρημα, θα πούνε κάποιοι. Κυρίως κάποιες. Να γίνει ένας άνδρας συγγραφέας γυναίκα στην ίδια του την ιστορία. Και θα έχουν και δίκιο. Ναι, όσο δύσκολο είναι και το αντίστροφο. Να γίνει μία γυναίκα συγγραφέας άνδρας στην ίδια της την ιστορία. Κι εδώ είναι που, για να εισδύσει σε σημεία που δεν υποδηλώνει η ανδρική του φύση –ή συχνά ο ανδρικός του εγωισμός, για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους– θα πρέπει να πετάξει, όσο (και για όσο) χρειαστεί, από πάνω του αυτή τη φονταμενταλιστική του ανδρίλα, χωρίς να αποκηρύξει τον ανδρισμό του. Έχει όλο αυτό μια παραδοχή. Άρα κι έναν αυτοσαρκασμό. Πολλοί από εσάς θα έχετε δει βιντεάκια με σκετσάκια-σφηνάκια που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο στα οποία άνδρες παρουσιάζουν με κωμικό τρόπο εγγενή γυναικεία χαρακτηριστικά και συμπεριφορές (ή αυτά με τις δύο γατούλες που ομιλούν με λίαν ανθρώπινο εκφραστικά ύφος). Κλισέ; Μαντέψτε, πολλά από αυτά, σε ποιον απευθύνονται. Καθρεφτάκι!
Ο αυτοσαρκασμός σε μια διήγηση με όποιον τρόπο κι αν επιλέγεται είναι υγιής. Και για να έρθουμε ξανά στο ζητούμενο, ναι, είναι επιτυχία –άρα και αυτοκάθαρση– για τον αφηγητή, αν ο αναγνώστης έρθει αντιμέτωπος με τα πάθη και τα λάθη του χαρακτήρα που ο πρώτος περιγράφει. Και το θάρρος ανήκει στον αναγνώστη.
Από τον συγγραφέα του βιβλίου «Το δάκρυ της Αφροδίτης», Νάσο Κουργιόζο.