Στο διάβα της ιστορίας και των αιώνων, μόνιμη υπήρξε η ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων και η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Ο θεσμός της δουλείας δεν ξεκινά στην αρχαία Ελλάδα, είναι πανάρχαιος. Έχει τις ρίζες της στις απαρχές της ιστορίας και για χιλιετίες όχι μόνο διαιωνιζόταν, αλλά θεωρούταν φυσιολογική και αναμενόμενη κατάσταση, αφού οι λαοί όχι μόνο της αρχαιότητας, αλλά και το Μεσαίωνα δεν γνώριζαν, ούτε μπορούσαν να φανταστούν κοινωνία μόνο ελεύθερων ανθρώπων. Πάντοτε, κάποια μέλη αυτής της κοινωνίας, συνήθως το πολυπληθέστερο κομμάτι της, ήταν δούλοι, που είχαν περιέλθει στην κατάσταση της δουλείας λόγω πολέμου (αιχμαλωσία), λόγω καταγωγής (απόγονοι δούλων) ή ακόμη και λόγω χρεών. Αυτοί οι άνθρωποι αποτελούσαν και το εργατικό δυναμικό του κάθε κράτους.
Στην αρχαία Ελλάδα, σε όλες τις πόλεις κράτη, είναι γνωστό ότι υπήρχε ο θεσμός της δουλείας. Πάνω στην εργασία των δούλων στηριζόταν όχι μόνο η αγροτική και η κτηνοτροφική παραγωγή, αλλά και όλες οι τέχνες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι δούλοι δεν είχαν συναίσθηση της κακής τους μοίρας, δεν έπαυαν να ελπίζουν σε καλύτερο μέλλον μέσω της απελευθέρωσής τους, ή δεν εξεγείρονταν ενάντια στους δυνάστες τους. Οι πηγές που έχουν διασωθεί ελάχιστα μας διαφωτίζουν για την κατάσταση των δούλων και τις εξεγέρσεις τους και έτσι έχει μείνει γνωστή μόνο η μεγάλη εξέγερση των δούλων υπό τον Σπάρτακο στη Ρώμη. Και όμως, στις πόλεις-κράτη της αρχαίας Ελλάδας, έχουμε παραδείγματα εξεγέρσεων των δούλων, ως ομάδας χωρίς πολιτικά δικαιώματα και οικονομική ισχύ, ενάντια στην κυβέρνηση της κάθε πόλης-κράτους. Από τις πηγές γνωρίζουμε πολύ καλά εξεγέρσεις ειλώτων στην αρχαία Σπάρτη, συνωμοσία ανατροπής καθεστώτος στην Σπάρτη, καθώς και εξεγέρσεις δούλων στην Αθήνα.
Μία τέτοια καταγεγραμμένη ιστορικά κοινωνική εξέγερση έγινε το 464 πχ στην Σπάρτη, με αφορμή έναν σεισμό! Μεγάλο μέρος της πόλης καταστράφηκε, κτίρια σαρώθηκαν και 20.000 άνθρωποι καταπλακώθηκαν στα ερείπια. Οι είλωτες της πόλης βρήκαν την ευκαιρία, κατάλαβαν ότι έπρεπε να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να εξεγερθούν απέναντι στην πόλη που τους κρατούσε υπόδουλους, την ώρα που βρισκόταν σε πολύ δύσκολη θέση. Πήραν ό,τι όπλο είχαν και ξεχύθηκαν. Από την άλλη μεριά, ο βασιλιάς της Σπάρτης, Αρχίδαμος, επέδειξε ταχύτατα αντανακλαστικά, διέταξε το στρατό του να παραταχθεί και ξεκίνησε η εσωτερική σύγκρουση μεταξύ του στρατού και των εξεγερμένων. Οι είλωτες, παρά τον αιφνιδιασμό που επιχείρησαν, μπροστά στην ανωτερότητα του σπαρτιατικού στρατού υποχώρησαν στο όρος Ιθώμη, που μπορούσαν να κρυφτούν και να κάνουν ανταρτοπόλεμο. Η απόφασή τους αυτή τους βγήκε σε καλό. Πάντα στην ιστορία, το πιο ανίσχυρο στρατιωτικά μέρος καταφεύγει στο αντάρτικο των βουνών για να αντιμετωπίσει τον υπέρτερο εχθρό και να τον φθείρει.
Οι Σπαρτιάτες, μη μπορώντας να καταβάλουν τους εξεγερμένους στο βουνό, ζήτησαν τη βοήθεια της Αθήνας, που αμέσως έστειλε 4.000 άνδρες υπό τον Κίμωνα. Όμως, οι Σπαρτιάτες, βλέποντας το στρατό της αντίπαλης πόλης, άλλαξαν γνώμη, φοβήθηκαν την ύπαρξη μιας ξένης στρατιωτικής δύναμης στο έδαφός τους και κυρίως τη πιθανότητα να συμμαχήσει αυτή η δύναμη με τους εξεγερμένους και έτσι γρήγορα την έδιωξαν. Στο τέλος, μετά από χρησμό του Μαντείου των Δελφών, ήλθαν σε διαπραγματεύσεις με τους εξεγερμένους και τους επέτρεψαν να εγκαταλείψουν το βουνό, αλλά και την πόλη και να φύγουν ελεύθεροι σε άλλο μέρος. Η εξέγερση για όσους μετείχαν σε αυτήν είχε αίσιο τέλος. Έφυγαν από την Σπάρτη, γλίτωσαν από την δουλεία και κατέφυγαν στη Ναύπακτο, σε μέρος που τους παραχώρησαν οι Αθηναίοι. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι μόνο το γεγονός ότι η Σπάρτη αναγκάστηκε να καλέσει ξένη βοήθεια για την καταστολή της εξέγερσης, δείχνει το μέγεθος της επανάστασης και το πλήθος όσων μετείχαν σε αυτήν.
Φεβρωνία Τσερκέζογλου
(δικαστικός, συγγραφέας του μυθιστορήματος “Ο Αγγελιαφόρος των Βασιλιάδων της Σπάρτης”)
