Για την Κρήτη επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, από το βιβλίο «Σκλαβωμένο Πάθος»

Το βιβλίο «Σκλαβωμένο Πάθος» για την Κρήτη στην εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, υπογράφει ο συγγραφέας Μανώλης Συλλιγάρδος.

Τι συνέβαινε στα χαρέμια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;

Τα χαρέμια στην Οθωμανών σουλτάνων είχαν να κάνουν με την εκπλήρωση των ερωτικών επιθυμιών τους, την ψυχαγωγία τους και την απόκτηση διαδόχων από τους οποίους θα επικρατούσε( συνήθως με μηχανορραφίες) ο ισχυρότερος. Στην κορυφή της ιεραρχίας βρισκόταν η μητέρα του σουλτάνου η Βαλιντέ σουλτάν, που ήταν υπεύθυνη για την σωστή λειτουργία του χαρεμιού. Το αποτελούσαν ωραίες σκλάβες (παλλακίδες) που εκπαιδεύονταν με αυστηρή πειθαρχεία και εκπαίδευση για την ψυχαγωγία και τις ερωτικές επιθυμίες του σουλτάνου.

Τι συνέβαινε όμως στα χαρέμια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;

Συνηθίζεται να λέμε ότι «πίσω από κάποιο μεγάλο άνδρα κρύβεται μια γυναίκα».

Στην περίπτωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας το χαρέμι και για να ακριβολογώ η ευνοούμενη «παλλακίδα» του εκάστοτε σουλτάνου έπαιζε καθοριστικό ρόλο στην πολιτική του Τόπ Καπί (παλατιού) των μοναρχών. Πολλές από τις παλλακίδες έγιναν σύζυγοι (σουλτάνες) που καθόρισαν την πολιτική του κράτους σε μεγάλο βαθμό, περισσότερο ίσως από εκείνη της Υψηλής Πύλης.

Οι γυναίκες αυτές με την γοητεία, την ομορφιά τους και την αδιαμφισβήτητη εξυπνάδα τους, καθιστούσαν τους σουλτάνους- συζύγους τους σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένους στις επιδιώξεις τους και στην ηγεμονική παρουσία τους στο πολυπληθές χαρέμι.

Οι μηχανορραφίες, οι δολοπλοκίες και οι εξοντώσεις στα χαρέμια μεταξύ των παλλακίδων ήταν συχνό φαινόμενο για την επικράτηση της ισχυρότερης, προκειμένου να γίνει ευνοούμενη του σουλτάνου και ίσως γυναίκα του αργότερα. Έτσι έχουμε ιστορικά παραδείγματα όπως η Κιοσέμ σουλτάν, η Χουρέμ σουλτάν κ.α.

Όμως μεγάλο ρόλο έπαιζε και η μητέρα του σουλτάνου (Βαλιδέ σουλτάν) όταν εκείνος ανέβαινε στο θρόνο. Επίσης και η ίδια (προερχόμενη από χαρέμι τις περισσότερες φορές) προσπαθούσε να επηρεάσει τον γιό της στις πολιτικές αποφάσεις του, ερχόμενη συχνά σε σύγκρουση με την σουλτάνα.

Βλέπουμε λοιπόν ότι η παλλακίδα-σουλτάνα έπαιζε πολλές φορές καθοριστικό ρόλο στη σκέψη του σουλτάνου όσον αφορά την πολιτική αλλά και τα τεκταινόμενα στην αυλή του.

Όμως αν κοιτάξουμε προς τα πίσω θα δούμε ότι και στην αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες αλλά και οι εταίρες, έπαιξαν σημαντικό ρόλο και επηρέασαν μεγάλους πολιτικούς όπως η Ασπασία τον Περικλή, η Ολυμπιάδα τον Μ. Αλέξανδρο, η Κλεοπάτρα τον Καίσαρα και τον Αντώνιο, η Μ. Θεοδώρα τον Θεόφιλο, η Θεοδώρα τον Ιουστινιανό κ.α. καθώς και στην εποχή μας η Δ. Λιάνη τον Α. Παπανδρέου!

Πως θεριεύει ο έρωτας εν μέσω πολέμου;

Ο έρωτας όσο και ο πόλεμος κατά τη γνώμη μου είναι δυο καταστάσεις συνυφασμένες με τον άνθρωπο, εκ διαμέτρου αντίθετες μεταξύ τους.

Έτσι ενώ ο έρωτας περικλείει την αγάπη και το σωματικό πάθος, ο πόλεμος προοιωνίζει την καταστροφή και τον θάνατο.

Όμως τι είναι αυτό το οξύμωρο που πολλές φορές καθιστά τον έρωτα και ειδικά τον θεριευμένο έρωτα συνυφασμένο με τον πόλεμο ακόμα και με τον θάνατο; Δύο για μένα είναι τα τρωτά του στοιχεία που δυναστεύουν και κατευθύνουν την παραμελημένη λογική. Το ασυγκράτητο ερωτικό πάθος στον πόλεμο και η σκέψη του αποχωρισμού.

Είναι γνωστός από τον Όμηρο ο καταστροφικός έρωτας της Ελένης της Σπάρτης και του Πάρη της Τροίας. Ένας έρωτας που θέριεψε από την αρχή και ήταν η αφορμή και στην συνέχεια η καταστροφή της.

Ο εκδικητικός αυτός πόλεμος των Αχαιών κατά των Τρώων θα μπορούσε υποτίθεται να σταματήσει, αν οι Τρώες (Πάρης) θα επέστεφαν την Ελένη. (Κακά τα ψέματα εκείνη ήταν η αφορμή. Η αιτία ήταν οι θησαυροί της Τροίας!). Όμως μέσα στο έπος της Ομήρου Ιλιάδας κεντρικό ρόλο παίζει και ο θεριεμένος έρωτας του Αχιλλέα με την Βρισηίδα και του Αγαμέμνονα με την Χρυσηίδα.

Ολόκληρη η εκστρατεία των Ελλήνων κινδύνεψε να αποτύχει μέσα από το ερωτικό πάθος των δυο κορυφαίων ανδρών και του αποχωρισμού των ωραίων Τρωάδων από τα κρεβάτια τους.

Το πάθος τους για τις όμορφες Τρωαδίτικες έληξε όταν ο Έκτορας σκότωσε τον εραστή του Αχιλλέα τον Πάτροκλο, με αποτέλεσμα ο Αχιλλέας να μπει πάλι στον πόλεμο, να σκοτώσει τον Έκτορα και να τον σύρει με το άρμα του, διαπομπεύοντας το νεκρό του σώμα, γύρω από τα τείχη της Τροίας!

«Έρως ανήκατε μάχαν» αναφωνεί στην ωδή του για τον έρωτα, ο Σοφοκλής στην τραγωδία του «Αντιγόνη». Δηλαδή έρωτα ανίκητε (σε κάθε μάχη). Η φράση αυτή επαναλαμβάνεται ακόμα και σήμερα μεταφορικά μέσα στην τραγωδία του πολέμου, όπου ο έρωτας θεριεύει αντιπαλεύοντας τον θάνατο που καραδοκεί σε κάθε στιγμή. Ο κίνδυνος ή ο φόβος να χάσεις τον ερωτικό σου σύντροφο στη μάχη αναδεικνύει το πάθος σου γι αυτόν με διάφορους τρόπους.

Είτε συναισθηματικά είτε με την έντονη σεξουαλική σχέση, πολλές φορές και με τα δυο. Αρκετές είναι οι ταινίες τόσο σε παγκόσμιο επίπεδο όσο και σε ελληνικό που υμνείται ο έρωτας και θεριεύει εν μέσω πολέμου.

Παραδείγματα αποτελούν οι αχειραγώγητοι έρωτες στη περίοδο της τουρκοκρατίας όπως αυτοί του Αλή Πασά με την κυρά Φροσύνη, της Μαντώς Μαυρογένους με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη κ.α. Οι πάμπολλες ελληνικές ταινίες που αναφέρονται στην περίοδο της κατοχής αλλά και στις μνήμες αυτών που την έζησαν, μεταφέρουν σε μας σήμερα ότι ο πόλεμος όσο σκληρός και αν είναι, κρύβει μέσα του συναισθήματα όπως ο έρωτας που θεριεύει μέσα στο φόβο, το θάνατο και τα δάκρυα.

Η Κρήτη στην εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Η Κρήτη όπως και σήμερα αποτελούσε πάντα στρατηγική θέση στην Μεσόγειο.

Για τον λόγο αυτό η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν θα μπορούσε να μην την κατακτήσει. Έτσι όταν το 1645 ο Γιουσούφ Πασάς αποβιβάστηκε σε αυτή, επιχείρησε να την καταλάβει ύστερα από αιματηρούς αγώνες των Ενετών που ήταν στη κυριαρχία της. Τελευταίος έπεσε ο Χάνδακας και έτσι η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας αναγκάστηκε να την παραδώσει σχεδόν ολόκληρη στα χέρια των Τούρκων.

Η περίοδος της Τουρκοκρατίας δεν έχει καμιά σχέση με την περίοδο της Ενετοκρατίας όπου στηρίχτηκε η πολιτιστική κουλτούρα των γραμμάτων, της ποίησης και των τεχνών των κρητικών λογοτεχνών και ποιητών (Βιτσέντζος Κορνάρος, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος κ.α.) Χαρακτηρίζεται από μεγάλες καταστροφές, δήμευση όλων των περιουσιών από το Σουλτάνο και σκληρό διωγμό των χριστιανών, μολονότι ο Μωάμεθ Β΄(πορθητής) είχε παραχωρήσει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο για πολιτικούς λόγους αρκετά προνόμια.

Κατά τη περίοδο αυτή κάποιες εκκλησίες έγιναν τζαμιά. Αντίθετα η Ορθοδοξία αποκαταστάθηκε στο νησί αφού οι Ενετοί αποχώρησαν και η εκκλησία ανασυγκροτήθηκε στα πλαίσια της Οθωμανικής πολιτικής.

Ο πληθυσμός σφαγιάστηκε και αιχμαλωτίστηκε, με τον εξισλαμισμό να αποτελεί προτεραιότητα για τους κατακτητές. Οι Κρητικοί αν και ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες φτώχειας και καταπίεσης δεν εγκατέλειψαν το νησί και αντιστάθηκαν σθεναρά στον αιμοβόρο τύραννο.

Προτίμησαν να συμπράξουν το 1692 με τους Βενετούς, σε μια τελικά αποτυχημένη προσπάθεια αποτίναξης του τούρκικού ζυγού, γεγονός που προκάλεσε τον εχθρό και στοίχησε τη ζωή πολλών Κρητικών.

Για την Κρήτη, όπως φαίνεται και στο βιβλίο, φαίνεται πως βρισκόταν στο έλεος του τουρκικού ζυγού, ο οποίος εκφραζόταν από την επίσημη αρχή του αγά όσο και από την πυγμή των ισχυρών τουρκοκρητικών οικογενειών. Ο Δασκαλογιάννης ο θρυλικός επαναστάτης που ξεσήκωσε τα Σφακιά εναντίων των Τούρκων, βρήκε μαρτυρικό θάνατο στο ικρίωμα αφού τον έγδαραν ζωντανό. Οι αγώνες όμως για την λευτεριά δεν σταμάτησαν. Το αίμα που χύθηκε και από τις δυο πλευρές πότισαν το νησί. Η λευτεριά όμως άργησε να έλθει.

Με τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους ύστερα από τις συνθήκες που διαμορφώθηκαν, επέτρεψαν στο Σουλτάνο να δωρίσει τη Κρήτη στην Αίγυπτο μέχρι το 1840 όπου οι εξεγέρσεις κορυφώθηκαν και δόθηκαν πολλά προνόμια στο πληθυσμό. Αυτές προκάλεσαν την οργή των Τούρκων με αποτέλεσμα να σημειωθούν οι πιο βίαιες συγκρούσεις πάνω στο νησί με αποκορύφωμα την επανάσταση του 1895-96.

Η κρητική επανάσταση το 1866-68 και το ολοκαύτωμα της Μονής του Αρκαδίου αποτέλεσαν ορόσημο αυτοθυσίας και πατριωτισμού όχι μόνο για την Ελλάδα αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη.

Με την «συνθήκη της Χαλέπας» το 1878 σε συνέχεια του Οργανικού Νόμου του 1868, ο Σουλτάνος παραχώρησε μια σειρά προνομίων στους χριστιανικούς υπηκόους του στην Κρήτη, που ισοδυναμούσαν με την παροχή ημιαυτονομίας στη Μεγαλόνησο. Αποτέλεσαν δε «βήματα» για την ανεξαρτητοποίηση της, ώστε να ανακηρυχτεί τελικά το 1898 ως ανεξάρτητη “Κρητική Πολιτεία” και να ενωθεί τελικά το 1913 με την «μητέρα» Ελλάδα.

Βρείτε το βιβλίο «Σκλαβωμένο Πάθος» για την Κρήτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τις Εκδόσεις Πηγή