Η κλιματική κρίση βρίσκεται εδώ, ανάμεσά μας στις πόλεις και στο ύπαιθρο, στα σπίτια και στους χώρους εργασίας, υποθηκεύοντας το μέλλον μας
Ο κόσμος μας αλλάζει. Οι αλλαγές με τις οποίες ο πλανήτης έρχεται σταθερά αντιμέτωπος είναι κομβικές και ραγδαίες, φονικές και –πιθανότατα– μη αναστρέψιμες. Τα τροπικά δάση αποψιλώνονται με πρωτόγνωρους ρυθμούς∙ οι πάγοι στους πόλους λιώνουν χρόνο με τον χρόνο∙ τα φυσικά οικοσυστήματα κλονίζονται και καταρρέουν∙ οι ωκεανοί θερμαίνονται, οδηγώντας σε περαιτέρω εξαφάνιση ειδών και στον αποχρωματισμό των κοραλλιογενών υφάλων (οικοσυστήματα που αποτελούν hot spot βιοποικιλότητας)∙ η Γη υποβαθμίζεται και ερημοποιείται∙ χωριά κατατρώγονται από την επέλαση αντίξοων κλιματολογικών συνθηκών ενώ, στον αντίποδα, οι ήδη πολυπληθείς μητροπόλεις του κόσμου γιγαντώνονται πληθυσμιακά, οι άνθρωποι καταναλώνουν όλο και περισσότερους πόρους, την ίδια στιγμή που καθετί φυσικό υποχωρεί και καταρρέει μπροστά στην παντοκρατορία του κέρδους και της αέναης οικονομικής ανάπτυξης.
Η κλιματική κρίση –την οποία μερίδα κυβερνήσεων και πολιτικών προσπαθεί ακόμη να παρουσιάσει ως ελεγχόμενη και λελογισμένο και αποδεκτό κομμάτι ενός αντίτιμου που πρέπει να πληρωθεί, με στόχο την συνεχή οικονομική ανάπτυξη– είναι παρούσα, επελαύνει ανενόχλητη και συνεχώς ισχυροποιείται.
Ο υποτιθέμενος αργός ρυθμός με τον οποίο προχωρά είναι παραμύθι∙ ένα παραμύθι που βαθμιαία μετατρέπεται σε εφιάλτη. Κι αυτό, γιατί η κλιματική κρίση βρίσκεται ήδη εδώ, ανάμεσά μας∙ στις πόλεις και στο ύπαιθρο, στα σπίτια και στους χώρους εργασίας, υποθηκεύοντας το μέλλον των επόμενων γενεών. Και το χειρότερο είναι πως, πέραν των ισχνών προσπαθειών μας για να τη συγκρατήσουμε, δρα επίσης με μηχανισμούς και τρόπους που ακόμη δεν μπορούν να κατανοηθούν πλήρως ή, τουλάχιστον, όχι σε όλο το τρομακτικό τους βάθος.
Ο κορονοϊός ως προάγγελος των απειλών κατά της ανθρωπότητας
Η πανδημία του κορονοϊού λειτούργησε ως καμπανάκι ή καλύτερα ως κόκκινος σηματοδότης κινδύνου που άναψε στον πίνακα ελέγχου της ανθρωπόσφαιρας, σηματοδοτώντας την απειλή που έρχεται ενάντια σε αυτό που αποκαλούμε ανθρώπινο πολιτισμό, ανθρώπινη κοινωνία. Μια απειλή ενάντια στον ανθρωποκεντρικό μας κόσμο. Είναι δεδομένο πως η κλιματική κρίση αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης νέων πανδημιών. Τροπικές ασθένειες όπως ο κίτρινος πυρετός, η ελονοσία, η τρυπανοσωμίαση, ο δάγκειος πυρετός και η νόσος Έμπολα αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους σε περιοχές που μέχρι πρότινος δεν μπορούσαν να εξαπλωθούν κι αυτό λόγω της παγκόσμιας υπερθέρμανσης. Για την ώρα το παγκόσμιο σύστημα υγείας επιτηρεί τα ξεσπάσματα τέτοιων νόσων, περιορίζοντάς τες τοπικά, δίχως να φτάνουν τα μεγέθη γενικευμένων πανδημιών.
Ωστόσο, ο κίνδυνος δεν προέρχεται μονάχα από τα μυστηριώδη τροπικά δάση του ισημερινού. Ο θάνατος μπορεί να χτυπήσει την πόρτα μας από αλλού, πολύ βορειότερα, και το τίμημα σε αίμα μπορεί να είναι μεγαλύτερο. Πολύ μεγαλύτερο…
Στα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη, σε περιοχές που ανήκουν στη Ρωσία, στον Καναδά, στην Αλάσκα και αλλού, οι θερμοκρασίες είναι τόσο ακραίες λόγω του ψύχους, που τεράστιες εκτάσεις παραμένουν παγωμένες για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Στην επιστήμη του περιβάλλοντος οι εκτάσεις αυτές (τα εδάφη τους) ονομάζονται permafrost (πέρμαφροστ). Είναι εδάφη που παραμένουν παγωμένα για μεγάλα χρονικά διαστήματα που φτάνουν ακόμα και τα δεκάδες χιλιάδες έτη. Στα παγωμένα σπλάχνα τους βρίσκονται αποθηκευμένοι υδρογονάνθρακες οι οποίοι, καθώς ο πλανήτης υπερθερμαίνεται και το permafrost λιώνει, απελευθερώνονται, εντείνοντας περισσότερο το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Πέραν όμως του φυσικού αερίου και του άνθρακα, στο permafrost βρίσκεται παγωμένο σε λανθάνουσα κατάσταση κάτι πολύ πιο επικίνδυνο, κάτι που μπορεί να γεννήσει νέες πανδημίες: μικροοργανισμοί, μεταξύ αυτών και κάποιοι παθογόνοι. Είναι γνωστό στην επιστημονική κοινότητα πως στο permafrost βρίσκονται παγιδευμένοι αρχαίοι ιοί και βακτήρια από νόσους που παλαιότερα έφεραν τον κόσμο αντιμέτωπο με καταστροφικές πανδημίες, όπως εκείνη της ισπανικής γρίπης και του Μαύρου Θανάτου. Το ακόμα χειρότερο σενάριο, το οποίο κατά πάσα πιθανότητα δεν αποτελεί υπόθεση αλλά πραγματικότητα, συνδέεται με άγνωστους μικροοργανισμούς τόσο παλιούς που ο άνθρωπος δεν ήρθε ποτέ σε επαφή μαζί τους κατά το παρελθόν. Κάτι τέτοιο σημαίνει πως ο ανθρώπινος οργανισμός δεν διαθέτει καμία γραμμή άμυνας, αυτό που αποκαλούμε ανοσολογική απόκριση ή πιο γνωστά ως ανοσία, για να τους αντιμετωπίσει. Το παραπάνω σενάριο δεν είναι υποθετικό. Μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα πιθανό, ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν είναι απίθανο. Στο permafrost, λοιπόν, ελλοχεύει ένα κακό που θα μπορούσε κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες να γιγαντωθεί σε τέτοιο βαθμό, που να κάνει την πανδημία του κορονοϊού να μοιάζει με κοινό κρυολόγημα.
Σιβηρία: μια ιστορία εσωτερικής αναζήτησης και προβληματισμού για το αύριο
Κι εδώ έρχεται η νουβέλα Σιβηρία, καθώς στις σελίδες του βιβλίου περιγράφεται ακριβώς αυτό το υποθετικό σενάριο. Ένας νεαρός, ο Πάβελ Βορόνιν, έρχεται σε επαφή με ένα αρχαίο κακό που περιμένει υπομονετικά στα παγωμένα εδάφη της Σιβηρίας. Ο Πάβελ θα ξυπνήσει άθελά του το κακό της αχανούς πεδιάδας και σύντομα η κατάσταση θα ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Δεν είναι μια περίπτωση πανδημίας στη λογοτεχνία, όπως η διλογία του Τέταρτου Καβαλάρη. Είναι μια ιστορία για το ψυχικό σθένος που χρειάζεται ο χαρακτήρας του βιβλίου ώστε να αφήσει πίσω του όλα όσα αγαπάει, να αποδεχθεί τον νέο εαυτό του και να προχωρήσει παρακάτω. Μία ιστορία εσωτερικής αναζήτησης, κλιματικού προβληματισμού και προσαρμοστικότητας σε καταστάσεις πρωτόγνωρες, απειλητικές και ακραίες, συνδυασμένα όλα με τον τρόμο, τη λαογραφία και τη φολκλόρ παράδοση των σλαβικών λαών.
Ξεκίνησα το άρθρο περιγράφοντας έναν κόσμο που αλλάζει δραματικά. Μια παγκόσμια αλήθεια∙ μια σκληρή αλήθεια. Ελπίδες υπάρχουν: στις πολιτικές που θα χαράξουν οι κυβερνήσεις του κόσμου για τη βιομηχανία, τους κολοσσούς της ενέργειας, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και στις επιλογές που καθημερινά κάνουμε ο καθένας και η καθεμία από εμάς. Από τα προϊόντα που καταναλώνουμε και την ενέργεια που χρησιμοποιούμε, μέχρι τις διατροφικές επιλογές μας. Αν τελικά η κλιματική κρίση αντιμετωπιστεί επιτυχώς, αν συναισθανθούμε όλα όσα ο πλανήτης προσπαθεί να μας εκμυστηρευτεί όσο υπάρχει χρόνος, είναι μια ιστορία που θα ειπωθεί σε μερικά χρόνια από τώρα. Μέχρι τότε, θα υπάρχει πάντα η επιστήμη να μας δείχνει τον δρόμο, προσφέροντας λύσεις και κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου όταν οι καιροί το απαιτούν. Και η λογοτεχνία, να μας συντροφεύει οξύνοντας τη φαντασία, να επιτείνει τον προβληματισμό του κοινού και, γιατί όχι, να επιταχύνει τη διάχυση της γνώσης, υπογραμμίζοντας τα κακώς κείμενα των καιρών μας.
Μανώλης Παλαβούζης
Συγγραφέας της νουβέλας “Σιβηρία”. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πηγή
