Η Σιωπή Μπροστά στην Κοινωνική Βία
Όταν η κοινωνία παρακολουθεί αδρανής: Το φαινόμενο του παρατηρητή και η κοινωνική βία δίπλα μας
Η ανθρωποκτονία του Ζακ Κωστόπουλου και η κοινωνική αδράνεια
Στις 21 Σεπτεμβρίου 2018, το κέντρο της Αθήνας έγινε μάρτυρας ενός τραγικού περιστατικού που ανέδειξε τις σκοτεινές πτυχές της κοινωνικής βίας και της συλλογικής απάθειας. Ο Ζακ Κωστόπουλος, γνωστός ακτιβιστής της LGBTQI+ (ΛΟΑΤΚΙ+) κοινότητας και περφόρμερ με το καλλιτεχνικό όνομα “Zackie Oh”, βρήκε τραγικό θάνατο σε ένα κοσμηματοπωλείο επί της οδού Γλάδστωνος, κοντά στην πλατεία Ομονοίας.
Οι συνθήκες υπό τις οποίες ο Κωστόπουλος εισήλθε στο κατάστημα παραμένουν ασαφείς. Κάποιες αναφορές υποστηρίζουν ότι προσπάθησε να αποφύγει μια διαμάχη στον δρόμο, ενώ άλλες κάνουν λόγο για πιθανή απόπειρα ληστείας. Ωστόσο, βίντεο που κυκλοφόρησαν δείχνουν τον Κωστόπουλο, άοπλο και εμφανώς πανικόβλητο, να προσπαθεί να διαφύγει από το κατάστημα, ενώ δέχεται βίαιη επίθεση από τον ιδιοκτήτη και έναν περαστικό μεσίτη. Οι δύο άνδρες τον κλωτσούν επανειλημμένα, ακόμη και όταν εκείνος προσπαθεί να συρθεί έξω από το σπασμένο τζάμι του καταστήματος.
Η αντίδραση των παρευρισκόμενων ήταν αποκαρδιωτική. Πολλοί παρακολουθούσαν απαθείς, κάποιοι κατέγραφαν το περιστατικό με τα κινητά τους τηλέφωνα, ενώ ελάχιστοι προσπάθησαν να παρέμβουν ή να καλέσουν βοήθεια. Η κοινωνική βία έδειξε το πιο σκοτεινό της πρόσωπο όταν έφτασαν στο σημείο αστυνομικοί που, αντί να προσφέρουν πρώτες βοήθειες, συνέχισαν τη βίαιη μεταχείριση συμμετέχοντας στον ξυλοδαρμό του Ζακ και περνώντας του χειροπέδες παρά την εμφανή του αδυναμία.
Η αγαπημένη σε πολύ μεγάλο κοινό Zackie Oh, εξέπνευσε κατά τη μεταφορά της στο νοσοκομείο.
Η ιατροδικαστική έκθεση ανέφερε το ισχαιμικό επεισόδιο λόγω των πολλαπλών κακώσεων, ιδίως στο κεφάλι, ως αιτία θανάτου. Αξιοσημείωτο είναι ότι οι τοξικολογικές εξετάσεις δεν έδειξαν παρουσία ναρκωτικών ουσιών, αντικρούοντας τις αρχικές φήμες που παρουσίαζαν τον δολοφονημένο ως τοξικομανή. Η αστυνομία, αρχικά, δεν προχώρησε άμεσα σε συλλήψεις, ούτε εξασφάλισε τον χώρο του εγκλήματος, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις για πιθανή συγκάλυψη. Η έρευνα του βρετανικού κέντρου Forensic Architecture αποκάλυψε παραλείψεις στην αρχική έρευνα, οδηγώντας στην επανεξέταση της υπόθεσης το 2019.
Η δίκη ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2021, με κατηγορούμενους τον ιδιοκτήτη του κοσμηματοπωλείου, τον μεσίτη και τέσσερις αστυνομικούς. Το δικαστήριο έκρινε ένοχους τον μεσίτη και τον κοσμηματοπώλη για θανατηφόρα σωματική βλάβη, επιβάλλοντάς τους ποινή κάθειρξης 5 ετών και 6 ετών (με κατ΄οίκον περιορισμό!) αντίστοιχα, ενώ οι αστυνομικοί αθωώθηκαν. Η απόφαση αυτή προκάλεσε αντιδράσεις, καθώς πολλοί θεώρησαν ότι η δικαιοσύνη δεν αποδόθηκε πλήρως.
Η αδράνεια απέναντι στην κοινωνική βία ως δεδομένο
Το περιστατικό αυτό ανέδειξε τη βαθιά ριζωμένη κοινωνική αδράνεια και την τάση της κοινωνίας να παραμένει θεατής μπροστά σε πράξεις βίας. Η απάθεια των παρευρισκόμενων, η καθυστέρηση των αρχών και η μετέπειτα αμφιλεγόμενη δικαστική απόφαση αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα του πώς η κοινωνική βία μπορεί να διαιωνίζεται όταν η συλλογική συνείδηση επιλέγει τη σιωπή.
Το περιστατικό του Ζακ Κωστόπουλου δεν ήταν μια μεμονωμένη πράξη βίας, αλλά μια σκληρή υπενθύμιση του πώς η κοινωνία αντιδρά – ή, πιο σωστά, δεν αντιδρά – μπροστά στη βία. Η εικόνα δεκάδων ανθρώπων που παρακολουθούν, καταγράφουν, αλλά δεν παρεμβαίνουν είναι ανατριχιαστικά οικεία. Την έχουμε δει ξανά και ξανά: στο σχολείο, στη δουλειά, στον δρόμο.
Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Τι είναι αυτό που κάνει τους ανθρώπους να επιλέγουν τη σιωπή, ακόμα και όταν είναι μάρτυρες μιας αδικίας; Και, κυρίως, υπάρχει τρόπος να αλλάξουμε αυτή την παθητικότητα;
Η απάντηση κρύβεται σε ένα καλά μελετημένο ψυχολογικό φαινόμενο: το bystander effect.
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι απλώς μια θεωρητική έννοια, αλλά μια καλοκουρδισμένη κοινωνική δυναμική που επηρεάζει το πώς αντιδρούμε – ή δεν αντιδρούμε – μπροστά στη βία. Δεν αφορά μόνο το συγκλονιστικό περιστατικό της ανθρωποκτονίας του Ζακ Κωστόπουλου σε κοινή θέα, αλλά κάθε στιγμή όπου η αδικία συμβαίνει μπροστά μας και εμείς παγώνουμε, περιμένοντας κάποιον άλλον να δράσει.
Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε γιατί οι άνθρωποι σιωπούν μπροστά στη βία, πώς λειτουργεί το bystander effect, πού το συναντάμε στην καθημερινότητά μας και, κυρίως, πώς μπορούμε να το σπάσουμε. Διότι η κοινωνική βία δεν σταματά από μόνη της. Χρειάζεται κάποιον να μιλήσει πρώτος.
Φαινόμενο Genovese και bystander effect: Η κοινωνική αδράνεια και η ανοχή στη βία
Όταν ένα περιστατικό βίας εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας, η λογική μάς λέει ότι πρέπει να αντιδράσουμε. Να καλέσουμε την αστυνομία, να παρέμβουμε, να σταματήσουμε τη βία. Ωστόσο, η πραγματικότητα δείχνει ότι, πολύ συχνά, δεν κάνουμε τίποτα. Παραμένουμε θεατές, παρακολουθούμε αμήχανα, ίσως καταγράφουμε τη σκηνή με το κινητό μας, αλλά δεν εμπλεκόμαστε. Με αυτόν τον τρόπο η κοινωνική βία διαιωνίζεται και ανοχή προς αυτή μεγαλώνει.
Αυτή η παράδοξη απάθεια δεν είναι απλώς έλλειψη ευθύνης ή θάρρους. Είναι ένα ψυχολογικό και κοινωνικό φαινόμενο, γνωστό ως bystander effect ή φαινόμενο Genovese. Το όνομά του προέρχεται από την υπόθεση της Kitty Genovese, μιας 28χρονης γυναίκας που δολοφονήθηκε το 1964 στη Νέα Υόρκη. Ενώ δεκάδες άνθρωποι ήταν παρόντες ή άκουσαν τις κραυγές της, κανείς δεν κάλεσε αμέσως την αστυνομία. Όλοι υπέθεσαν ότι κάποιος άλλος θα το κάνει.
Αυτό ακριβώς είναι το bystander effect: όσο περισσότεροι μάρτυρες υπάρχουν, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να παρέμβει κάποιος.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Οι τρεις βασικοί μηχανισμοί της αδράνειας
Το bystander effect δεν αφορά την απλή απάθεια, αλλά ένα φαινόμενο που λειτουργεί μέσα από τρεις ισχυρούς ψυχολογικούς μηχανισμούς:
✅ Διάχυση ευθύνης – Όταν υπάρχουν πολλοί παρόντες, η ευθύνη δεν πέφτει σε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο. Καθένας από εμάς πιστεύει ότι “κάποιος άλλος θα παρέμβει” και, τελικά, κανείς δεν το κάνει.
✅ Κοινωνική επιρροή – Οι άνθρωποι διαμορφώνουν τη συμπεριφορά τους παρατηρώντας τους γύρω τους. Αν κανείς άλλος δεν αντιδρά, υποθέτουμε ότι ίσως η κατάσταση δεν είναι τόσο σοβαρή. Το αποτέλεσμα; Σιωπή και ακινησία, ακόμα κι αν βαθιά μέσα μας γνωρίζουμε ότι κάτι δεν πάει καλά.
✅ Φόβος κοινωνικής έκθεσης – Ο φόβος μήπως κάνουμε λάθος εκτίμηση της κατάστασης, γίνουμε εμείς στόχος ή “γελοιοποιηθούμε”, μας κρατά πίσω. Οι περισσότεροι προτιμούν να αποφεύγουν τη δράση παρά να ρισκάρουν να ξεχωρίσουν από το πλήθος.
Πώς το βλέπουμε γύρω μας: Από τον δρόμο μέχρι το σπίτι μας
Το bystander effect δεν είναι κάτι που συμβαίνει μόνο σε ακραίες περιπτώσεις, όπως μια δολοφονία. Είναι βαθιά ριζωμένο στη καθημερινότητά μας:
- Σε περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας – Γείτονες ακούν φωνές ή κάποιον να καλεί σε βοήθεια, αλλά δεν καταγγέλλουν το περιστατικό. Ο φόβος να “ανακατευτούν” ή η σκέψη ότι «δεν είναι δική τους υπόθεση» οδηγούν στην παθητική αποδοχή της βίας.
- Σε επιθέσεις σε δημόσιους χώρους – Μια γυναίκα παρενοχλείται στο λεωφορείο, ένας άνθρωπος ξυλοκοπείται στο δρόμο, και κανείς δεν μιλά, δεν επεμβαίνει, δεν κάνει κάτι. Ο καθένας κοιτάζει προς άλλη κατεύθυνση, σαν να μη συμβαίνει τίποτα.
- Στο σχολικό εκφοβισμό – Μαθητές βλέπουν συμμαθητές τους να εκφοβίζονται, αλλά παραμένουν σιωπηλοί, είτε από φόβο, είτε επειδή κανείς άλλος δεν αντιδρά πρώτος.
Αυτή η συλλογική αδράνεια είναι το πιο ισχυρό όπλο της κοινωνικής βίας. Όσο κανείς δεν μιλά, η βία συνεχίζεται. Όσο όλοι σωπαίνουν, η αδικία νομιμοποιείται.
Μπορούμε άραγε να σπάσουμε τον κύκλο;
Η απάντηση είναι ναι. Παρότι το bystander effect είναι ένα ισχυρό κοινωνικό φαινόμενο, δεν είναι αμετάβλητο. Υπάρχουν τρόποι να το αναγνωρίσουμε, να το ελέγξουμε και να επιλέξουμε διαφορετικά.
Το πρώτο βήμα είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι συμβαίνει. Όταν παρατηρούμε τη δική μας τάση προς αδράνεια, μπορούμε συνειδητά να αντισταθούμε σε αυτήν.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι να μιλήσουμε. Διότι, όταν κάποιος κάνει την αρχή, οι πιθανότητες να ακολουθήσουν και άλλοι αυξάνονται δραματικά. Η κοινωνική βία σταματά μόνο όταν κάποιος αποφασίσει να σπάσει τη σιωπή.
Η βία που δεν βλέπουμε: Από τον σχολικό εκφοβισμό στην κακοποίηση ενηλίκων και η κοινωνική βία στην καθημερινότητά μας
Όταν σκεφτόμαστε τη βία, συχνά φέρνουμε στο μυαλό μας εικόνες σωματικής επίθεσης, εμφανών τραυμάτων ή ακραίων περιστατικών. Όμως, η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη. Η κοινωνική βία σπάνια ξεκινά με μια γροθιά. Συνήθως εκδηλώνεται σιωπηλά, ύπουλα, μέσα από χειριστικές συμπεριφορές, αποκλεισμό και ψυχολογικό εκφοβισμό.
Η αθέατη αυτή μορφή βίας υποτιμάται επικίνδυνα, γιατί δεν αφήνει εμφανή σημάδια. Και όμως, μπορεί να είναι εξίσου καταστροφική με τη σωματική κακοποίηση, διαβρώνοντας σταδιακά την ψυχική αντοχή των θυμάτων.
Σχολικός εκφοβισμός: Η πρώτη επαφή με την κοινωνική βία
Ο σχολικός εκφοβισμός (bullying) είναι η πρώτη εμπειρία βίας που πολλοί άνθρωποι ζουν ή παρακολουθούν στη ζωή τους. Δεν αφορά μόνο σωματική επίθεση – μπορεί να είναι λεκτική βία, κοινωνικός αποκλεισμός, εξευτελισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή ακόμα και σιωπηρή αποδοχή της κακοποίησης.
Το bystander effect εμφανίζεται έντονα στα σχολεία:
- Συμμαθητές βλέπουν κάποιον να γίνεται στόχος, αλλά δεν μιλούν.
- Οι εκπαιδευτικοί συχνά διστάζουν να παρέμβουν, πιστεύοντας ότι «τα παιδιά θα τα βρουν μόνα τους».
- Οι γονείς ενδέχεται να αγνοούν σημάδια ότι το παιδί τους βιώνει βία, μέχρι να είναι πολύ αργά.
Το αποτέλεσμα; Η βία γίνεται κανονικότητα. Τα παιδιά μαθαίνουν ότι η σιωπή είναι η αναμενόμενη αντίδραση και μεταφέρουν αυτή τη στάση και στην ενήλικη ζωή τους.
Κακοποίηση ενηλίκων: Όταν η κοινωνική βία συνεχίζεται στη ζωή μας
Μεγαλώνοντας, η κοινωνική βία αλλάζει μορφή, αλλά δεν σταματά ποτέ. Συνεχίζει να εκδηλώνεται σε σχέσεις, στο εργασιακό περιβάλλον, ακόμα και μέσα στις οικογένειες.
- Τοξικές σχέσεις και ψυχολογική κακοποίηση – Η συναισθηματική βία είναι συχνά πιο ύπουλη και δύσκολη στην αναγνώριση. Ο χειριστικός σύντροφος δεν σηκώνει χέρι, αλλά απομονώνει, ελέγχει, μειώνει και σταδιακά καταστρέφει την αυτοεκτίμηση του θύματος.
- Εργασιακή κακοποίηση (mobbing) – Η βία στο χώρο εργασίας μπορεί να πάρει πολλές μορφές: υποτιμητικά σχόλια, δημόσια ταπείνωση, αδικαιολόγητες πιέσεις ή παρενοχλητική συμπεριφορά. Και όμως, οι περισσότεροι υπάλληλοι προτιμούν να σωπάσουν, φοβούμενοι την απώλεια της δουλειάς τους.
- Κοινωνικός αποκλεισμός και στιγματισμός – Άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες (ΛΟΑΤΚΙ+, άτομα με αναπηρίες, μεταναστευτικές κοινότητες) αντιμετωπίζουν αόρατους τοίχους στην κοινωνία. Δεν χρειάζεται να ακούν προσβολές ή να δέχονται επίθεση. Αρκεί η απόρριψη, η υποτίμηση, το να τους αγνοούν, να τους εξαιρούν, να τους αντιμετωπίζουν ως κατώτερους.
Η σιωπή ως συνενοχή στην κοινωνική βία
Εδώ είναι που το bystander effect γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνο. Οι άνθρωποι βλέπουν τη βία γύρω τους – στο σχολείο, στη δουλειά, στο σπίτι – αλλά διστάζουν να μιλήσουν.
«Δεν είναι δική μου δουλειά»
«Αν δεν επηρεάζει εμένα, γιατί να ανακατευτώ;»
«Δεν θέλω να βάλω τον εαυτό μου σε κίνδυνο»
Αυτές οι φράσεις διαιωνίζουν τη βία. Και όσο η κοινωνία σιωπά, τα θύματα μένουν μόνα, αναρωτώμενα αν η δική τους οδύνη έχει σημασία.
Η κοινωνική βία δεν είναι πάντα εκκωφαντική. Μπορεί να είναι οι λέξεις που δεν ειπώθηκαν, η βοήθεια που δεν δόθηκε, η αποδοχή της αδικίας ως κάτι “αναπόφευκτο”. Και το ερώτημα που προκύπτει είναι απλό:
Μπορεί η κοινωνία να σπάσει αυτόν τον κύκλο;
Πώς να μην πέσουμε στην παγίδα της αδράνειας – Στρατηγικές αντίδρασης στην κοινωνική βία
Το bystander effect είναι ένα ισχυρό ψυχολογικό φαινόμενο, αλλά δεν είναι αμετάβλητο. Η κοινωνική βία βασίζεται στη σιωπή και την απάθεια, αλλά μπορεί να ανατραπεί όταν κάποιος κάνει το πρώτο βήμα. Δεν σημαίνει ότι όλοι πρέπει να γίνουμε ήρωες ή να θέσουμε τον εαυτό μας σε κίνδυνο, αλλά ότι υπάρχουν τρόποι να αντιδράσουμε με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα.
Τέσσερις τρόποι να σπάσουμε την αδράνεια και να αντιδράσουμε στην κοινωνική βία
✅ Ανάλαβε δράση άμεσα – Αν δεις ένα περιστατικό κοινωνικής βίας, μην περιμένεις να το κάνουν άλλοι. Μπορεί να είναι όσο απλό όσο το να καλέσεις βοήθεια ή να τραβήξεις την προσοχή στο περιστατικό. Η παρέμβαση δεν χρειάζεται να είναι ηρωική, αλλά χρειάζεται να είναι άμεση.
✅ Δείξε ότι βλέπεις – Πολλές φορές, οι δράστες στηρίζονται στο ότι κανείς δεν θα αντιδράσει. Η απλή οπτική επαφή με το θύμα ή η ερώτηση «Είσαι καλά; Χρειάζεσαι βοήθεια;» μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά. Μπορεί να αποτρέψει τη συνέχιση της βίας ή να δώσει στο θύμα το κουράγιο να μιλήσει.
✅ Σπάσε τον κύκλο της σιωπής – Αν γνωρίζεις ότι κάποιος δέχεται κακοποίηση ή παρενόχληση, μην το αγνοήσεις. Ακόμα κι αν δεν είσαι σε θέση να βοηθήσεις άμεσα, μπορείς να ενημερώσεις κάποιον που μπορεί. Στο σχολείο, μπορεί να είναι ένας δάσκαλος. Στη δουλειά, ένας ανώτερος. Στη γειτονιά, οι αρχές.
✅ Δράσε συλλογικά – Είναι πιο εύκολο να σπάσουμε την κοινωνική βία όταν δεν είμαστε μόνοι. Αν φοβάσαι να παρέμβεις μόνος/η, κινητοποίησε άλλους γύρω σου. Ένα άτομο μπορεί να γίνει εύκολος στόχος· μια ομάδα ανθρώπων που αποφασίζουν να αντιδράσουν είναι πολύ πιο ισχυρή.
Στη σύγχρονη κοινωνία, το να «μην ανακατεύεσαι» έχει γίνει ο κανόνας. Όμως, όσο περισσότεροι μένουν σιωπηλοί, τόσο περισσότερο η κοινωνική βία γίνεται αποδεκτή. Η αδράνεια είναι επιλογή, και η επιλογή αυτή μπορεί να αλλάξει με συνειδητές πράξεις.
Από την κατανόηση στη δράση: Ένα βιβλίο που μας μαθαίνει να μην είμαστε θεατές της κοινωνικής βίας
Το να αναγνωρίζουμε τη βία γύρω μας είναι μόνο το πρώτο βήμα. Το δύσκολο κομμάτι έρχεται όταν πρέπει να αποφασίσουμε πώς θα αντιδράσουμε. Δεν είναι πάντα εύκολο. Οι κοινωνικοί μηχανισμοί που μας ωθούν στην αδράνεια είναι ισχυροί, και πολλές φορές δεν ξέρουμε από πού να ξεκινήσουμε.
Πώς μπορεί ένας άνθρωπος να σπάσει τον κύκλο της σιωπής; Πώς μπορούμε να αναγνωρίσουμε τις αόρατες μορφές βίας που μας περιβάλλουν; Και, κυρίως, πώς μπορούμε να δράσουμε αποτελεσματικά χωρίς να εκθέσουμε τον εαυτό μας σε κίνδυνο;
Αυτά είναι τα ερωτήματα που απαντά το “Πίσω από τις Κλειδωμένες Πόρτες” της Ευστρατίας Γουντουδάκη.
Το βιβλίο δεν είναι μια θεωρητική ανάλυση για τη βία. Είναι ένας οδηγός κατανόησης και δράσης, που μας βοηθά:
- Να αναγνωρίσουμε όχι μόνο τη σωματική, αλλά και τη λεκτική, ψυχολογική και κοινωνική βία που περνά απαρατήρητη.
- Να καταλάβουμε πώς λειτουργεί το bystander effect και γιατί οι άνθρωποι σιωπούν μπροστά στην αδικία.
- Να μάθουμε στρατηγικές παρέμβασης σε περιστατικά βίας, από το σχολικό εκφοβισμό μέχρι τη βία στο σπίτι και τον εργασιακό χώρο.
- Να ενδυναμώσουμε τον εαυτό μας ώστε να μη φοβόμαστε να μιλήσουμε ή να στηρίξουμε κάποιον που χρειάζεται βοήθεια.
Μέσα από πραγματικές ιστορίες, ανάλυση σύγχρονων περιστατικών και ψυχολογική έρευνα, το βιβλίο καταφέρνει να μετατρέψει την πληροφόρηση σε δράση.
Αν αναρωτιέσαι τι μπορεί να κάνει ένας μόνο άνθρωπος απέναντι στην κοινωνική βία, το βιβλίο αυτό δίνει μια ξεκάθαρη απάντηση: Περισσότερα απ’ όσα νομίζεις.
Σπάσε τη σιωπή. Μπορείς να γίνεις η διαφορά
Η κοινωνική βία δεν σταματά από μόνη της. Συνεχίζει να υπάρχει όσο οι άνθρωποι παραμένουν σιωπηλοί, όσο κοιτάζουν από την άλλη πλευρά, όσο θεωρούν ότι δεν είναι δική τους δουλειά.
Η ερώτηση, λοιπόν, δεν είναι αν υπάρχει βία γύρω μας – γιατί υπάρχει. Η ερώτηση είναι:
Την επόμενη φορά που θα τη δεις, τι θα κάνεις;
Θα σιωπήσεις, θα προσπεράσεις και θα προσποιηθείς ότι δεν συμβαίνει;
Ή θα αποφασίσεις να γίνεις η διαφορά – ακόμα κι αν είναι με μια μικρή πράξη, μια φράση, μια κίνηση που μπορεί να αλλάξει τα πάντα;
Το “Πίσω από τις Κλειδωμένες Πόρτες” δεν είναι ένα ακόμα βιβλίο για τη βία. Είναι μια υπενθύμιση ότι ο κόσμος αλλάζει όταν κάποιοι αποφασίζουν να μιλήσουν. Είσαι έτοιμος να το κάνεις; Βρες το βιβλίο ΕΔΩ
