Από τη Μαρία Μπακαρά
«Ησυχία δεν βρίσκουμε! Κάθε βράδυ τα ίδια και τα ίδια. Φωνάζουν, υβρίζουν, κάνουν ζημιές.
Δεν έχουν γονείς; Δεν έπρεπε να είναι στα σπίτια τους τέτοια ώρα; Το σχολείο τι κάνει; Οι δάσκαλοι τι τους μαθαίνουν;»
Αυτά είναι τα ερωτήματα που θέτουν στις πρώτες σελίδες του βιβλίου Αν μπορείτε, πιάστε μας! κάποιοι από τους ενήλικους ήρωες της ιστορίας. Ακόμα και χωρίς να το επεξηγήσουμε, είναι φανερό πως τα όσα αναρωτιούνται έχουν ως αντικείμενο τους ανήλικους χαρακτήρες του βιβλίου. Μπορούμε να το αναγνωρίσουμε γιατί καθημερινά χρησιμοποιούμε την ίδια ακριβώς γλώσσα, τις ίδιες εκφράσεις και λέξεις, για να κρίνουμε και να μοιράσουμε ευθύνες σε σχέση με τις συμπεριφορές των παιδιών. Όταν αυτές οι συμπεριφορές οδηγούν σε παραβατικές πράξεις, τότε ο διαμερισμός των ευθυνών γίνεται πιο σκληρός, πιο έντονος, αλλά ποτέ με διάθεση αυτοκριτικής.
Η ιστορία του βιβλίου τοποθετείται ένα συνηθισμένο καλοκαίρι, κάπου, σε μία συνηθισμένη γειτονιά. Τα κρούσματα βανδαλισμών από ανήλικους συσσωρεύονται ανησυχητικά και πλέον η αστυνομία προσπαθεί να βρει τους ένοχους. Πάρκα καταστρέφονται, σχολικές τάξεις καίγονται και αυτοκίνητα δέχονται επιθέσεις, οι οποίες οδηγούν σε τραυματισμούς. Η γειτονιά ξεσηκώνεται, το σχολείο προσπαθεί να περιφρουρήσει τους χώρους του και η αστυνομία δέχεται ανώνυμα σημειώματα από τους δράστες. Οι σκέψεις όλων είναι συγκεκριμένες:
«Ησυχία δεν βρίσκουμε! Κάθε βράδυ τα ίδια και τα ίδια. Φωνάζουν, υβρίζουν, κάνουν ζημιές. Δεν έχουν γονείς; Δεν έπρεπε να είναι στα σπίτια τους τέτοια ώρα; Το σχολείο τι κάνει; Οι δάσκαλοι τι τους μαθαίνουν;»
Οι δράστες, παιδιά της πρώτης τάξης του Γυμνασίου, μοιάζουν ως προς την οργάνωσή τους με εγκληματική συμμορία. Στους κόλπους τους υπάρχει ιεραρχία, προετοιμασία, σχέδιο, προνοητικότητα. Αναπτύσσουν το δικό τους μοτίβο και αποκτούν συγκεκριμένες συνήθειες σε σχέση με τις πράξεις τους, όπως το να αφήνουν ζωγραφιές στα σημεία των επιθέσεων, προκαλώντας την αστυνομία, το σχολείο, τους γονείς –τους ενήλικες– να τους βρουν, να τους πιάσουν. Έχουν τους κώδικές τους και ακόμα κι όταν κάποια μέλη τους, μετανιωμένα, επιθυμούν να αποσχιστούν, έχουν τον τρόπο να ανασυνταχθούν.
Η συγγραφέας χρησιμοποιεί τις οπτικές όλων των ηρώων, ώστε να αποτυπωθεί στο χαρτί μία σφαιρική άποψη των συμβάντων και των κινήτρων. Παρακολουθούμε τους ανήλικους ταραξίες, τους δασκάλους, τους κηδεμόνες, την αστυνομία. Όλοι μοιράζονται τις ευθύνες για τα όσα συμβαίνουν στη γειτονιά που αποκαλούν και νιώθουν σπίτι τους. Όλοι μαζί μεταθέτουν τις ευθύνες, προσπαθούν να βρουν ενόχους, μοιράζουν τιμωρίες. Τα πάντα οδηγούν στη συμμορία των ανηλίκων.
Υπάρχουν, όμως, κι εκείνοι οι κάποιοι, οι λίγοι, που προσπαθούν να κάνουν τη διαφορά. Που αναζητούν όχι απλά το ποιος αλλά το γιατί, το μήπως, το τι φταίει. Το πώς μπορούν να βοηθήσουν.
Η κυρία Πιερή Στασίνου καταφέρνει με την κινηματογραφική, γεμάτη αγωνία, πένα της να μας βάλει στο μυαλό του θύτη και του θύματος. Να μας κάνει να αναλογιστούμε τις ευθύνες μας, τις πράξεις μας. Ξεκινάει από τη μικρή ομάδα των παραβατών και ξεδιπλώνει ολόκληρο το κουβάρι του κοινωνικού συνόλου. «Ν’ αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω»: Το βιβλίο μάς αποδεικνύει πόσο δύσκολο είναι να πράξεις καθημερινά αυτά τα λόγια του Καζαντζάκη. Μας φέρνει αντιμέτωπους με την ευθύνη μας απέναντι στην κοινωνία, τη γειτονιά που ζούμε, την παρέα μας, τα παιδιά μας, τις αποφάσεις μας. Μας οδηγεί στο να σκεφτούμε πόσο εύκολο είναι να κρίνουμε τις συμπεριφορές των παιδιών, πριν ακόμη σκεφτούμε τα αίτια που τις προκαλούν. Μη λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις τρομερές διεργασίες που συμβαίνουν μέσα και έξω από ένα σώμα που φέρει την ταυτότητα «παιδί», «έφηβος», «ανήλικος».
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά καλογραμμένο βιβλίο, το οποίο συνομιλεί/απευθύνεται άψογα και σε ανήλικους και σε ενήλικους αναγνώστες. Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσής του θα συναντήσουμε μυστήρια, γρήγορες εναλλαγές, κινηματογραφικές περιγραφές, έντονους διαλόγους σε καθημερινή γλώσσα. Μέσα στις σελίδες της ιστορίας αναλύονται οι λεπτές ισορροπίες των οικογενειακών, εργασιακών και διαπροσωπικών σχέσεων, ο ρόλος του σχολείου και της κρατικής προστασίας στην καθημερινότητα, αλλά και το αιώνιο δίλημμα σε σχέση με τις παραβατικές συμπεριφορές. Τιμωρία ή σωφρονισμός;
Εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο μέσα στην ιστορία είναι ο άρρητος τρόπος με τον οποίο η συγγραφέας επεξεργάζεται τις ταυτότητες «εγκληματίας», «παιδί», «παιδαγωγός», «γονέας». Ξεφεύγει από τα όποια στερεότυπα έχουν περάσει στη συνείδησή μας και επαναδομεί τις συγκεκριμένες έννοιες, τοποθετώντας στον πυρήνα, όχι τον φυσικοποιημένο ρόλο που έχει αποδοθεί στο υποκείμενο, αλλά την αλληλεπίδρασή του με το κοινωνικό σύνολο και τη σχέση του με τον εαυτό του.
Η παρέα των μαθητών Γυμνασίου παλεύει να επιβιώσει σε έναν κόσμο όπου οι ενήλικες θεωρούν πως τα παιδιά έχουν ανάγκη μόνο από οδηγίες σχετικά με τις πράξεις και τις επιλογές τους. Αυτό το βιβλίο πετυχαίνει να αποδομήσει αυτή την άποψη, να φέρει τους πάντες αντιμέτωπους με τις ευθύνες τους και να δηλώσει πως η ταυτότητα «παιδί» δεν αποδίδεται σε κάποια άβουλα όντα, αλλά σε ανθρώπινα πλάσματα που, παρά το νεαρό της ηλικίας τους, έχουν ανάγκες πέρα από αυτές που χαρακτηρίζουμε ως «βασικές». Έχουν στόχους οι οποίοι ίσως φαίνονται ανώριμοι, αλλά είναι προϊόντα της δικής τους βούλησης. Έχουν τρόπους επεξεργασίας των σκέψεων και των επιθυμιών τους και αυτό που χρειάζονται είναι οι ενήλικες να αφουγκραστούν τα κίνητρα των πράξεών τους και να τα βοηθήσουν στην πορεία προς την ενηλικίωση.
Το βιβλίο Αν μπορείτε, πιάστε μας! χωρίς ίχνος διδακτισμού ή επιτήδευσης σέβεται το παιδί-αναγνώστη και του δίνει την ευκαιρία να ανακαλύψει το χνάρι που θέλει να αφήσει η πορεία του στον κόσμο.
Πηγή: diastixo