Λογοτεχνία τρόμου: Η “Ανθρώπινη Συγχορδία” του θρυλικού Algernon Blackwood για πρώτη φορά στα Ελληνικά!
γράφει ο Sandy Ferber για το Fantasy Literature | μετάφραση: εκδόσεις Πηγή
Στην αριστουργηματική του συλλογή, το 1912, με τίτλο “Pan’s Garden” (ο Κήπος του Πάνα), ο Βρετανός συγγραφέας Algernon Blackwood, βασικός εκπρόσωπος για τη λογοτεχνία του τρόμου, έδειξε ξεκάθαρα την πεποίθηση του ότι κομμάτια της φύσης όπως τα δέντρα, το χιόνι, οι κήποι, ο άνεμος, οι υπόγειες φωτιές, οι θάλασσες και οι έρημοι, διαθέτουν ευαισθησία, αντίληψη, καθώς και μεταμορφωτικές δυνάμεις, για όσους έχουν την ικανότητα να τις διακρίνουν.
Ωστόσο, μια πτυχή της φύσης με την οποία δεν ασχολήθηκε στο “Pan’s Garden”, ήταν ο ήχος. Τώρα, που «βίωσα» επιτέλους το μυθιστόρημα που είχε γράψει δύο χρόνια νωρίτερα, με τίτλο “Η Ανθρώπινη Συγχορδία”, πιστεύω ότι ξέρω το γιατί.
Το θέμα του ήχου και της ικανότητάς του να μεταμορφώνει και να δημιουργεί, βρίσκεται στην καρδιά αυτού του μυθιστορήματος και αντιμετωπίζεται με πολύ εμπεριστατωμένο τρόπο. Πρόκειται για ένα αρκετά εντυπωσιακό αμάλγαμα επιστημονικής φαντασίας που συνυπάρχει με τη λογοτεχνία τρόμου. Αποκαλύπτεται τελικά ότι “Η Ανθρώπινη Συγχορδία” είναι ένα εντελώς sui generis μυθιστόρημα, και πράγματι, δεν πιστεύω ότι έχω διαβάσει ποτέ άλλο βιβλίο σαν κι αυτό.
Το μυθιστόρημα αυτό ήταν το τρίτο του Blackwood και κυκλοφόρησε αρχικά το 1910 από τον εκδοτικό οίκο Macmillan & Co. με έδρα το Λονδίνο. Αργότερα θα έβγαζε αρκετές επανεκδόσεις με σκληρό εξώφυλλο. Στη συνέχεια, το βιβλίο έμεινε εκτός κυκλοφορίας μέχρι το 2001, και έκτοτε έχει επανεκδοθεί στην Αγγλία, από τουλάχιστον πέντε εκδοτικούς οίκους: House of Stratus, Wildside Press, CreateSpace, Stark House Press και Pinnacle Press. Στα Ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πηγή(ΣτΜ).
Συνεπώς το να πάρετε στα χέρια σας ένα αντίτυπο αυτού του βιβλίου δεν θα πρέπει να σας δυσκολεύει ιδιαίτερα!
Ο Algernon Blackwood φέρνει το υπερφυσικό στην καρδιά της λογοτεχνίας τρόμου
Ο Blackwood ήταν ήδη 41 ετών την εποχή που κυκλοφόρησε αυτό το μυθιστόρημα, και είχε ήδη εκδώσει, από το 1906, τρεις συλλογές διηγημάτων (από τις 12 που έβγαλε τελικά), καθώς και τα μυθιστορήματα Jimbo: A Fantasy (1909) και The Education of Uncle Paul (επίσης 1909). Ο συγγραφέας, σαφώς σε δημιουργικό οργασμό σε αυτό το σημείο της συγγραφικής του πορείας, θα κυκλοφορήσει, επίσης το 1910, τη συλλογή The Lost Valley and Other Stories (Η χαμένη κοιλάδα και άλλες ιστορίες). Μέχρι το 1934 θα εκδώσει άλλα 11 μυθιστορήματα.
Η “Ανθρώπινη Συγχορδία” έλαβε επάξια διθυραμβικά σχόλια από τους κριτικούς της εποχής, με την εφημερίδα The Guardian να αναφέρει: “Στο παρόν μυθιστόρημά του, ο Blackwood φτάνει σε ένα επίπεδο που δεν είχε προηγουμένως κατακτήσει· αγγίζει βαθύτερα προβλήματα και είναι ίσως πιο καθηλωτικός από ποτέ.”
Το βιβλίο του Blackwood είναι ταυτόχρονα μυστικιστικό, συναρπαστικό, ρομαντικό και τρομακτικό, και μπορεί να θεωρηθεί ως πρόδρομος του τύπου των κοσμικών ιστοριών τρόμου στις οποίες ειδικεύτηκε ο H. P. Lovecraft (ομολογημένος θαυμαστής του Blackwood). Προσωπικά, δεν μπόρεσα να μη δώσω σε αυτό το βιβλίο όλη την προσοχή και τον χρόνο που το αξίζει!
Η τεράστια επιρροή του Algernon Blackwood στη σύγχρονη λογοτεχνία τρόμου
Η “Ανθρώπινη Συγχορδία” μας εισάγει στη ζωή ενός νεαρού Λονδρέζου με το περίεργο όνομα Ρόμπερτ Σπινρόμπιν (Robert Spinrobin), ο οποίος, ως νέος, ήταν ένα ονειροπόλο παιδί που συνήθιζε να ζει σε φανταστικούς κόσμους της δικής του επινόησης. Τώρα,όντας μια απροσάρμοστη ψυχή στην ηλικία των 28 ετών, και έχοντας περιπλανηθεί από τη μια ανούσια δουλειά στην άλλη, ο Σπινρόμπιν αποφασίζει να απαντήσει σε μια αγγελία ενός πρώην κληρικού ονόματι Φίλιπ Σκέιλ (Philip Skale).
Ο Σκέιλ, όπως φαίνεται, αναζητά έναν βοηθό με φωνή τενόρου, ο οποίος πρέπει να γνωρίζει την εβραϊκή γλώσσα, καθώς και να είναι ανύπαντρος, θαρραλέος και εφευρετικός. Αφού αλληλογραφούσε για λίγο καιρό μαζί του, ο «Σπίνι» (Spinny) ταξιδεύει στη απομονωμένη κατοικία του Σκέιλ στους λόφους της Ουαλίας και τελικά συναντά τον εργοδότη του αυτοπροσώπως. Προς έκπληξή του, ο Σκέιλ δεν είναι όπως τον είχε οραματιστεί, αλλά είναι μάλλον ένα μεγαλόσωμο, γενειοφόρο και ζωηρό άτομο, με μια έντονη και μαγνητική προσωπικότητα.
Ο συνεσταλμένος Σπίνι γνωρίζει επίσης τα άλλα δύο μέλη του σπιτιού: την ηλικιωμένη κυρία Μόουλ, την κουφή οικονόμο με το ατροφικό χέρι, και την ανιψιά της, τη Μίριαμ, με την οποία ο Σπίνι ερωτεύεται σχεδόν αμέσως. Κατά τη διάρκεια της πολύμηνης δοκιμαστικής του θητείας στην οικία Σκέιλ, ο Σπίνι υποβάλλεται σε διάφορες δοκιμασίες από τον κληρικό και σιγά σιγά μαθαίνει τι έχει στο μυαλό του ο εργοδότης του γι’ αυτόν. Και το πλάνο του Σκέιλ είναι ένα μάλλον τόσο τολμηρό που δεν ξέρω αν μπορούν αν το αποτυπώσουν οι φτωχές μου περιγραφικές ικανότητες. Αλλά θα κάνω μια προσπάθεια.
Λογοτεχνία τρόμου και μυστικισμός
Φαίνεται ότι μετά από αρκετές δεκαετίες μελέτης και προετοιμασίας, ο Σκέιλ, ανακάλυψε ότι η αναφώνηση του πραγματικού ονόματος ενός ατόμου (σε αντίθεση με το όνομα που του/της δόθηκε κατά τη γέννηση) μπορεί να προκαλέσει στο άτομο αυτό ένα είδος πνευματικής αφύπνισης. Έμαθε επίσης ότι όλα τα αντικείμενα έχουν ένα αληθινό όνομα και ότι είναι δυνατόν να μεταμορφώσει κανείς την υλική τους υπόταση ψέλνοντας τα ονόματά τους και διαπερνώντας στα μόριά τους συγκεκριμένους ήχους.
Επιπλέον, έμαθε ότι το να ψέλνεις το αληθινό όνομα κάποιου είναι σαν να γίνεσαι ένα με αυτό το άτομο. Να συγχωνεύεσαι μαζί του, κατά κάποιον τρόπο. Έτσι, ο Σκέιλ ελπίζει να επικοινωνήσει με μία από τις κύριες δυνάμεις του σύμπαντος (ποιαν άραγε;), ψελλίζοντας το πραγματικό της όνομα.
Με κάποιο τρόπο, κατά τη διάρκεια των ερευνών του, ανακάλυψε την πρώτη συλλαβή αυτού του ονόματος, ελπίζοντας ότι το κουαρτέτο του -ο ίδιος είναι ο μπάσος, ο Σπίνι ο τενόρος, η κυρία Μόουλ η άλτο και η Μίριαμ η σοπράνο- θα μπορέσει να το καλέσει και να ενωθεί μαζί του. Έχοντας παγιδεύσει τα διάφορα ηχητικά τμήματα αυτής της συλλαβής για μελέτη, σε διάφορους θαλάμους με κέρινους τοίχους στην κατοικία του, αποφασίζει ότι ο Σπίνι πρέπει να υποβληθεί σε αυστηρή εκπαίδευση για την προετοιμασία του κύριου γεγονότος. Μια λανθασμένη εκφώνηση του αποσπάσματος του ονόματος θα μπορούσε να έχει τρομερές συνέπειες, προκαλώντας αφάνταστη καταστροφή σε παγκόσμια κλίμακα.
Καθώς η μεγάλη μέρα πλησιάζει, ο Σπίνι και η Μίριαμ, που και οι δύο είναι απόλυτα και αρμονικά ερωτευμένοι μεταξύ τους, έρχονται αντιμέτωποι με μια τρομερή απόφαση: Να συμμετάσχουν στην περιπέτεια του Σκέιλ με ενδεχόμενο να εξελιχθούν σε ένα νέο είδος ουράνιου όντος ή να αρκεστούν στον έρωτά τους εδώ, στην γριά και μονότονη Γη;
Η φιλοσοφική διάσταση στα έργα του Algernon Blackwood και στη λογοτεχνία του τρόμου
Η «Ανθρώπινη Συγχορδία» θυμίζει, με διάφορους τρόπους, την αξιόλογη νουβέλα του Blackwood, “Sand”, η οποία παρουσιάστηκε δύο χρόνια αργότερα, στην προαναφερθείσα συλλογή «Ο κήπος του Πάνα» (μια συλλογή για την οποία ο συγγραφέας μας προϊδεάζει αφού γράφει, για τον Σπίνι: «έξω από τις πόρτες οι αυλοί του Πάνα τον φώναζαν να χορέψει…»).
Στο «Sand», ο κύριος χαρακτήρας, Felix Henriot, εμπλέκεται απρόθυμα στα σχέδια μιας θείας και του ανιψιού της που προσπαθούν να επικαλεστούν το αρχαίο αιγυπτιακό πνεύμα KA. Ο Henriot, αν και εξαιρετικά περίεργος να δει τα τελικά αποτελέσματα του πειράματος, είναι αμφίθυμος λόγω των εύλογων ανησυχιών για την ίδια του τη ζωή.
Παρομοίως, στην “Ανθρώπινη Συγχορδία”, ο νεαρός Σπινρόμπιν αντιμετωπίζει ένα παρόμοιο δίλημμα, αν και στην περίπτωσή του δεν είναι τόσο η ζωή του που τον ανησυχεί, όσο η προοπτική να χάσει την αγαπημένη του. Στο “Sand”, ο Blackwood χρησιμοποιεί επανειλημμένα την άμμο της ερήμου ως σύμβολο και μεταφορά, ενώ στην «Ανθρώπινη χορδή» χρησιμοποιεί τον ήχο και τη μουσική με τον ίδιο περίπου τρόπο.
Ο Σπίνι, λοιπόν, όταν περιγράφει την πρώτη φορά που είδε την Μίριαμ, λέει : «Παλλόταν σαν μουσική, σαν χορδή· σαν να είχε πάρει ένα δοξάρι όταν την προσπέρασα και το είχε σύρει πάνω στις χορδές της εσώτερης ύπαρξής μου για να τις κάνει να τραγουδήσουν…». Το όνομα της Μίριαμ (όχι το πραγματικό της όνομα, αλλά το ίδιο το «Μίριαμ») «συνέχισε να υπάρχει στις σκέψεις του σαν μελωδία».
Ο Blackwood μας λέει ότι οι «δύο φύσεις του Σπίνι και της Μίριαμ έτρεξαν να συναντηθούν τόσο φυσικά όσο δύο νότες της μουσικής τρέχουν να πάρουν τη θέση τους σε μια συγχορδία» και ότι ο Σπίνι « τη σκεφτόταν σαν τη μελωδία στην οποία εκείνος ήταν η μουσική υπόκρουση, δύο πράγματα που δεν θα έπρεπε να χωρίζονται.».
Η βαθιά φιλοσοφία του Blackwood στη λογοτεχνία τρόμου
Στην πραγματικότητα δεν θα πρέπει να εκπλήσσει κανέναν το γεγονός ότι πρόκειται για ένα υπέροχα γραμμένο βιβλίο και μια παρακαταθήκη για τη λογοτεχνία του τρόμου, με πολλά αποφθέγματα που μπήκα μάλιστα και στον πειρασμό να τα σημειώσω πάνω στο έντυπο. Όπως αυτό εδώ: «Και η ίδια η ζωή δεν μοιάζει με κάποιο πανίσχυρο τηλεγράφημα που προσπαθεί μάταια να εκφράσει, ανάμεσα στα άκρα της σιωπής και της υπερβολής, όλα όσα θα έλεγε η ψυχή;…».
Πρέπει να αναφερθεί ότι ο Blackwood είχε μεγαλώσει σε ένα αυστηρά θρησκευτικό σπίτι ενώ αργότερα απομακρύνθηκε από αυτή την νοοτροπία μελετώντας τον Βουδισμό και μπαίνοντας σε διάφορες αποκρυφιστικές οργανώσεις. Η «Ανθρώπινη Συγχορδία» αποδεικνύει ότι ο συγγραφέας της δεν ήταν μόνο πολύ καλός γνώστης της Βίβλου – τόσο της Παλαιάς όσο και της Καινής Διαθήκης – αλλά και του μυστικισμού, της Καμπάλα και άλλων εσωτερικών παραδόσεων.
Όχι μόνο παραβιάζει τη Δεύτερη Εντολή με το να αποκαλεί το όνομα του Θεού επί ματαίω, αλλά χρησιμοποιεί αυτήν ακριβώς την παραβίαση ως τον κύριο άξονα της ιστορίας του. Οι βασικοί του χαρακτήρες -στην πραγματικότητα, σχεδόν οι μοναδικοί χαρακτήρες σε αυτό το βιβλίο, εκτός από την αδελφή του Σπίνι, η οποία εξαφανίζεται μετά την τρίτη σελίδα- αποτελούν ένα συναρπαστικό κουαρτέτο. Ιδιαίτερα ο Σκέιλ, που μπορεί να είναι — ή και να μην είναι — ένας ιερόσυλος αναζητητής της απαγορευμένης γνώσης, αφού επιχειρεί να κατακτήσει τις κορυφές του κόσμου μέσω των μουσικών του κλιμάκων. Ο Σπίνι και η Μίριαμ αποτελούν ένα χαριτωμένο και απίστευτα γλυκό ζευγάρι, ενώ η αποκάλυψη της αιτίας των παθήσεων της κυρίας Μόουλ είναι σίγουρα μια ανατρόπη που θα ξαφνιάσει τον αναγνώστη.
Algernon Blackwood
Ο Blackwood θεωρείται από τους κορυφαίους συγγραφείς της λογοτεχνίας τρόμου
Ο Blackwood γεμίζει το μυθιστόρημά του με πληθώρα αξιομνημόνευτων σκηνών (δεν είναι τυχαίο που ο Σπίνι, σκεπτόμενος νωρίς για το σπίτι στο οποίο βρίσκεται, καταλήγει: «Ήταν καταπληκτικό. Ήταν απολαυστικό. Ήταν απίστευτο!»). Ξεχωρίζουν, μεταξύ άλλων, μια σκηνή όπου το αληθινό όνομα της Σάρα Μόουλ ψάλλεται, προκαλώντας την αλλαγή της μορφής της ηλικιωμένης γυναίκας, καθώς η ψυχή/ουσία της έρχεται στην επιφάνεια. Επίσης, η στιγμή όπου ο Σπινρόμπιν ακούει το αληθινό του όνομα να ψάλλεται, οδηγώντας τον σε μια μεταμορφωτική, πνευματική εμπειρία.
Ωστόσο, το αποκορύφωμα είναι η τελική, συγκλονιστική ακολουθία, καθώς ο Σκέιλ διεξάγει το τολμηρό του πείραμα, το οποίο φτάνει σε επίπεδα κορυφαίας έντασης.
Ίσως, όμως, η πιο αξιομνημόνευτη σκηνή —και αυτή που δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό του Blackwood ως του σπουδαιότερου Βρετανού συγγραφέα υπερφυσικής λογοτεχνίας του 20ού αιώνα— είναι η διμερής σκηνή όπου ο Σπίνι ξυπνά στο κρεβάτι του τη νύχτα και παρατηρεί ότι διάφορα αντικείμενα στο δωμάτιό του τεντώνονται και μεταμορφώνονται καθώς τα κοιτάζει. Αμέσως μετά, κάτι στο μέγεθος γάτας αρχίζει να περιφέρεται στο δωμάτιό του και πάνω από τα σκεπάσματά του, κάτω από τα οποία ο Σπίνι τρέμει από τον φόβο του. Πρόκειται για ένα θαυμάσιο και αριστοτεχνικά εκτελεσμένο κομμάτι, το οποίο ο συγγραφέας αποδίδει με έντονη ατμόσφαιρα και ιδιόμορφο ύφος.
Τα πράγματα, μάλιστα, γίνονται ακόμα πιο άγρια (αν είναι δυνατόν) στο υπνοδωμάτιο του δύσμοιρου Σπίνι, επιβεβαιώνοντας την πρώιμη αίσθησή του ότι «όλα έμοιαζαν τόσο ρομαντικά, μυστικιστικά και παράλογα…».
Μια αθόρυβη “επανάσταση” στη λογοτεχνία τρόμου του 20ού αιώνα
Καλογραμμένο, μαγευτικό και με μια υπέρμετρη δόση πνευματικής πρόκλησης, “Η Ανθρώπινη Συγχορδία” βρίσκει τον Blackwood στο αποκορύφωμα της δημιουργικότητάς του. Όπως γράφει ο ίδιος ο συγγραφέας σε κάποιο σημείο, «καταπονεί τις δυνατότητες της πίστης και τους πόρους της φαντασίας», και ναι, πολλά από αυτά που μας ζητά ο Blackwood να αποδεχτούμε ως πιθανά, μοιάζουν μάλλον τραβηγμένα με την πρώτη ματιά.
Ωστόσο είναι τέτοια η δεξιοτεχνία του στη γραφή, χωρίς να αναφέρουμε καν τις καλά δομημένες εξηγήσεις του, που ακόμα και οι πιο παράτολμες ιδέες του αποκτούν έναν αέρα αληθοφάνειας.
Εν συντομία, αυτό είναι πραγματικά ένα εντυπωσιακό έργο. Και όπως είχε αναφέρει τότε η Daily Telegraph, «Ο συγγραφέας είχε, θα μπορούσε να πει κανείς, μια εκπληκτική ιδέα και την υλοποίησε με όλο το ζήλο και όλο το ταλέντο που διαθέτει…».
Και εγώ δεν θα μπορούσα να συμφωνήσει περισσότερο!
Πρώτη μετάφραση στα ελληνικά για την Ανθρώπινη Συγχορδία – Μια νέα προσθήκη στη λογοτεχνία τρόμου
(ΣτΜ): Η μετάφραση της «Ανθρώπινης Συγχορδίας» του Algernon Blackwood από την Άννα Βάντη και τις Εκδόσεις Πηγή αποδίδει με μοναδική πιστότητα την ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του πρωτότυπου έργου για τη λογοτεχνία τρόμου. Με σεβασμό στο ύφος και την ένταση της αφήγησης, η μεταφράστρια κατορθώνει να διατηρήσει το μυστήριο και τη δραματικότητα που χαρακτηρίζουν τη γραφή του Blackwood. Οι δύσκολες έννοιες της υπερφυσικής αρμονίας και της εσωτερικής μεταμόρφωσης αποδίδονται με σαφήνεια, διευκολύνοντας τον Έλληνα αναγνώστη να εισχωρήσει στο πνεύμα του έργου χωρίς να χάνεται η μυστικιστική διάσταση.
Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στη μελωδικότητα της γλώσσας, μια κρίσιμη πτυχή του έργου, καθώς το θέμα του ήχου και της δόνησης βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης. Οι φράσεις που σχετίζονται με την αντήχηση και τη δονητική ενέργεια των χαρακτήρων και του χώρου αποδίδονται με ακριβή και ευφάνταστο τρόπο, προσφέροντας μια καθηλωτική αναγνωστική εμπειρία. Η μετάφραση αναδεικνύει με δεξιοτεχνία την πολυπλοκότητα των χαρακτήρων, ενώ διατηρεί τον φιλοσοφικό και υπαρξιακό τόνο του Blackwood. Πρόκειται για ένα άρτιο και εμπνευσμένο έργο που προσφέρει στο ελληνικό κοινό την ευκαιρία να βιώσει την ανατριχιαστική ομορφιά αυτού του αριστουργήματος του υπερφυσικού τρόμου.
