Ανοίγουμε ένα παιδικό βιβλίο και πετάμε προς την… αρχαιότητα!
Παιδιά, έχετε αναρωτηθεί ποτέ ποιος ήταν ο θείος Πλάτων; Μήπως κάποιος άγνωστος σε εσάς θείος σας; Ακόμη προσπαθείτε να καταλάβετε γιατί ο παππούς σας, όταν δεν αντέχει άλλο τις αταξίες σας, σας φωνάζει «Καθίστε στο κωνωπείον!» και σας δείχνει τον καναπέ; Γνωρίζετε αν στην τραγωδία πρωταγωνιστούν τράγοι; Και το πιο σημαντικό! Έχετε αναρωτηθεί τι είναι αυτή η περίφημη ελληνική αρχαιότητα και γιατί τη θαυμάζουν σε όλη την υφήλιο;
Δύσκολες ερωτήσεις για παιδιά, αλλά τις απαντήσεις εύκολα μπορεί να τις δώσει ένα καλό παιδικό βιβλίο που ασχολείται με τον κόσμο της αρχαιότητας. Και καλό παιδικό βιβλίο, στο συγκεκριμένο αντικείμενο, νοείται αυτό που αντιμετωπίζει τα παιδιά με σεβασμό, γιατί οι μικροί αναγνώστες, μέσα από τις σελίδες του, δεν λαχταρούν μόνο να ταξιδέψουν και να ψυχαγωγηθούν, αλλά να αποκτήσουν γνώσεις και να λύσουν τις απορίες τους για τον αρχαίο κόσμο. Καλό παιδικό βιβλίο είναι αυτό που εξάπτει μεν τη φαντασία, αλλά δεν είναι φαντασιόπληκτο, καθώς στηρίζεται στις πηγές, στην ιστορία, στη φιλοσοφία, στη μυθολογία. Καλό παιδικό βιβλίο είναι αυτό που δεν προάγει τη στείρα αρχαιολατρεία, αλλά βοηθά τα παιδιά να ανακαλύψουν την πολιτιστική τους ταυτότητα, το εφαλτήριο που θα τους δώσει την κατάλληλη ώθηση ώστε να ταξιδέψουν με σιγουριά στον μακρινό για αυτά δρόμο του μέλλοντος και να προχωρήσουν σιγά-σιγά σε δικές τους, πρωτότυπες ιδέες και δημιουργίες που θα κάνουν αυτόν τον κόσμο καλύτερο. Καλό παιδικό βιβλίο που να ασχολείται με τον αρχαίο κόσμο, τέλος, είναι αυτό το οποίο καμία σχέση δεν έχει με τις διάφορες, ξενόφερτες κατά κύριο λόγο, κινηματογραφικές παραγωγές ή τηλεοπτικές σειρές, που παρουσιάζουν τις μορφές της ελληνικής μυθολογίας και ιστορίας ως… φουσκωτούς υπερήρωες, μοιραίες ντίβες ή κωμικές και γελοίες μορφές. Είναι ξεκάθαρο λοιπόν ότι το παιδικό βιβλίο μπορεί να αναδειχθεί σε ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό εργαλείο, που θα φέρει το παιδί σε επαφή με το παρελθόν, με τον αρχαίο πολιτισμό και θα ανοίξει την οπτική του σε σχέση με το παρόν και το μέλλον. Και αυτή η λειτουργία του είναι εξαιρετικά κρίσιμη σε μία εποχή που το αίτημα της ανθρωπιστικής παιδείας είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.
Η αρχαία ελληνική λογοτεχνία στη σύγχρονη εκπαίδευση
Η βάση της ανθρωπιστικής παιδείας, η αρχαία ελληνική και λατινική λογοτεχνία, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες εξαίρετων εκπαιδευτικών, για το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών είναι ξένη, ακόμα και απωθητική. Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι το παιδί δεν μπορεί να τη συνδέσει με την καθημερινότητά του, καθώς μένει εγκλωβισμένο αποκλειστικά στους γραμματικούς και συντακτικούς κανόνες σε βάρος της ουσίας.
Και εδώ έρχεται το παιδικό και εφηβικό βιβλίο να δώσει τη λύση. Με τρόπο παιγνιώδη, με την περιήγηση στη μυθολογία, με την απλουστευτική (αλλά όχι και απλοϊκή) παρουσίαση της καθημερινής ζωής στην αρχαιότητα, με μία πρώτη επαφή με την αρχαία λογοτεχνία, με μία αρχική προσέγγιση της φιλοσοφικής σκέψης, με τη σύνδεση της αρχαίας ελληνικής και νέας ελληνικής γλώσσας. Αυτό δεν σημαίνει ότι η σχολική διδασκαλία χάνει την αξία της, γίνεται, όμως, πιο εύκολη όταν οι μικροί μαθητές έχουν ουσιαστική εικόνα της αρχαιότητας και είναι έτοιμοι να προχωρήσουν και στην επιστημονική μελέτη της γλώσσας και της φιλοσοφίας της. Και αυτό γιατί; Γιατί έχουν ήδη γευτεί το νέκταρ του θαυμασμού και της απορίας, θα απαντήσουμε προστρέχοντας στον Αριστοτέλη που υποστήριζε ότι «διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν…» δηλαδή, εξαιτίας του θαυμασμού και της απορίας, οι άνθρωποι και τώρα και αρχικά άρχισαν να φιλοσοφούν, να αγαπούν τη σοφία.
Και ένα παιδικό βιβλίο μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αγαπήσουν την αρχαία σοφία και γενικότερα τη γνώση, χάρη στο δυνατό του όπλο, στον μύθο. Ο μύθος, κατά τον Αριστοτέλη πάντοτε, σχετίζεται με τη φιλοσοφία (ὁ φιλόμυθος φιλόσοφός πώς ἐστιν), αφού και τα δύο αυτά αντικείμενα γεννήθηκαν από καταστάσεις που προκαλούν θαυμασμό και απορία.
Άρα και ο μύθος, όταν χρησιμοποιείται για να ερμηνεύσει έννοιες, σκέψεις, φαινόμενα δυσνόητα, μπορεί να οδηγήσει στον δρόμο της αναζήτησης της γνώσης. Μπορεί να ενεργοποιήσει τον παιδικό νου μέσω των εικόνων του και των συμβόλων, ώστε σταδιακά να περάσει από τον μύθο στον λόγο, δύο στοιχεία που συμπλέκονται στην αρχαία ελληνική σκέψη, με τον δεύτερο να κυριαρχεί στις ώριμες προσωπικότητες. Ένα στοιχείο σε σχέση με το παιδικό και εφηβικό βιβλίο που δεν μπορούμε να αγνοήσουμε είναι αυτό της οικειότητας. Οι ήρωές του, νεαροί σε ηλικία, μιλούν άμεσα στους νεαρούς αναγνώστες. Τους βοηθούν να κατανοήσουν ότι σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι έχουν τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες ανάγκες: Σεβασμός, ελευθερία σκέψης και δράσης, δικαιοσύνη, δημοκρατία, εργασία, αγάπη, ανθρωπιά, ευτυχία είναι τα ζητούμενα που απασχολούσαν τους Έλληνες της αρχαιότητας και απασχολούν και τους σύγχρονους Έλληνες. Κατανοούν ότι μια συνέχεια είναι η ζωή και κάθε γενιά έχει κάτι να διδάξει και να συμβουλεύσει την επόμενη.
Αδυναμία έκφρασης και παιδική-εφηβική λογοτεχνία
Κανείς δεν θα αμφισβητήσει ότι το παιδικό και εφηβικό βιβλίο που αναφέρεται στην αρχαιότητα μπορεί να θεραπεύσει και μία από τις σοβαρότερες ασθένειες των νέων –και όχι μόνο– της εποχής μας, την αφωνία. Και δεν εννοούμε κάποια νέα πανδημία που καταδικάζει σε αφωνία όσους πλήττει. Εννοούμε την αδυναμία έκφρασης πρώτα απ’ όλα σε απλό, καθημερινό επίπεδο, δημιουργώντας παρεξηγήσεις, τραγελαφικές καταστάσεις αλλά και πολλά προβλήματα πρακτικά. Τα… θύματα αδυνατούν επίσης να εκφράσουν τα συναισθήματά τους, γεγονός που τα οδηγεί σε συναισθηματική αποξένωση και σε σκληρότητα. Δεν δύνανται, τέλος, να αναπτύξουν ούτε κριτική αλλά ούτε και κάποια πρωτότυπη σκέψη. Αιτία αυτού είναι η άγνοια της γλώσσας, η οποία έχει υποβιβαστεί σε ένα χρηστικό εργαλείο που στόχο έχει την εξυπηρέτηση των στοιχειωδών αναγκών. Και εκτός από την άγνοια έχει υποβαθμιστεί και η ποιότητα του λόγου, καθώς έχει αποσυνδεθεί η νέα από την αρχαία ελληνική γλώσσα. Η δεύτερη αντιμετωπίζεται ως παρωχημένη, στην καλύτερη περίπτωση, και ως νεκρή στη χειρότερη. Η πρώτη έχει αλλοιωθεί σε τέτοιο βαθμό από τις ξένες γλώσσες και έχει υπεραπλουστευθεί τόσο, ώστε να μην μπορεί να δώσει υπόσταση σε όνειρα και ιδέες υψηλές. Το παιδικό βιβλίο με τις αναφορές του στην αρχαία ελληνική γλώσσα βοηθά τα παιδιά να δώσουν νόημα στις λέξεις, να χρωματίσουν τον κόσμο τους, να απλώσουν τη σκέψη τους σε όρια μακρινά.
Ως άνθρωπος που πιστεύω βαθιά στη δύναμη της παιδείας αλλά και στη διά βίου εκπαίδευση, προχώρησα για όλους τους παραπάνω λόγους στη συγγραφή δύο βιβλίων για παιδιά αλλά και ενήλικες, τα οποία έχουν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Πηγή: «Το μαγικό ταξίδι του Νικόλα στην αρχαία Αθήνα» και «Ποιος φοβάται τον κυρ Μένιο», προσδοκώντας να αξιωθώ σε περισσότερα και σας προτρέπω να διαβάζετε άφοβα, δεν υπάρχει κάτι που το διάβασμα να μην μπορεί να θεραπεύσει και να απαλύνει.
Από την συγγραφέα του παιδικού βιβλίου
”Ποιος φοβάται τον κυρ Μένιο”, Άννα Γ. Νικολάου
