Σύνδρομο burnout: Η αόρατη πανδημία των 20άρηδων
Τι σημαίνει να εξαντλείσαι πριν καν ξεκινήσεις;
Υπάρχει ένα είδος κόπωσης που δεν φαίνεται, δεν καταγράφεται, δεν συζητιέται. Δεν έχει θερμόμετρα, ούτε ανοιχτές πληγές. Είναι η αργή εξάντληση των νέων ανθρώπων, εκείνων που δεν πρόλαβαν να ζήσουν το όνειρο επειδή βρέθηκαν εξαρχής να πολεμούν την πραγματικότητα. Το λέμε πια όλο και πιο συχνά: σύνδρομο burnout. Όχι όμως στους διευθυντές, ούτε στους CEOs. Αλλά στα κορίτσια των καφετεριών, στα παιδιά των call centers, στους φοιτητές που δουλεύουν δύο βάρδιες για να πληρώσουν το ενοίκιο. Κι όσο αυτό συμβαίνει, τόσο περισσότερη λογοτεχνία τολμά να το φέρει στην επιφάνεια.
Το μυθιστόρημα Πριν από Εμάς της Sherin Rostan, αν και με την πρώτη ματιά φαίνεται να ανήκει στον χώρο της αισθηματικής λογοτεχνίας, καταγράφει με ρεαλισμό και ένταση μια από τις πιο σιωπηλές εμπειρίες της σύγχρονης νεότητας: την εξάντληση. Τη φθορά του σώματος και της ψυχής, τη διάσπαση της ταυτότητας, τη διαρκή ενοχή απέναντι στις υποχρεώσεις. Και όλα αυτά μέσα από τη φωνή μιας νεαρής γυναίκας, της Ελέονορ, που δεν θέλει να είναι ηρωίδα. Θέλει απλώς να αντέξει.
Σε αυτό το άρθρο, αναζητούμε τι σημαίνει πραγματικά να ζεις με το σύνδρομο burnout, πώς αυτό αποτυπώνεται με ειλικρίνεια μέσα στο μυθιστόρημα, και γιατί τόσο πολλοί αναγνώστες –ιδίως νεαρής ηλικίας– βλέπουν τον εαυτό τους στις σιωπές της Ελέονορ.
🧠 Το σύνδρομο burnout στους νέους – Η κόπωση που έγινε ταυτότητα
Στην κοινή συνείδηση, το σύνδρομο burnout παραμένει συνδεδεμένο με τον υπερβολικά εργαζόμενο επαγγελματία, τον υπάλληλο γραφείου, τον μάνατζερ που δεν αντέχει το στρες. Όμως τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι ειδικοί ψυχικής υγείας κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: οι πιο ευάλωτοι σήμερα είναι οι νέοι άνθρωποι, ηλικίας 18–30, που εργάζονται σε καθεστώς διαρκούς αβεβαιότητας, με χαμηλές απολαβές, και χωρίς υποστήριξη.
Το σύνδρομο burnout σε αυτή την ηλικιακή ομάδα δεν έχει την πολυτέλεια της παύσης. Δεν υπάρχει “διάλειμμα για ψυχοθεραπεία”, ούτε “επιλογή να σταματήσω”. Αυτό που υπάρχει είναι η ανάγκη. Η ανάγκη να πληρώσεις το ενοίκιο, να στηρίξεις την οικογένεια, να σπουδάσεις, να σταθείς στα πόδια σου. Όταν δεν έχεις περιθώρια επιλογών, η εξάντληση δεν είναι ατύχημα. Είναι προϋπόθεση.
Η Ελέονορ, η πρωταγωνίστρια του Πριν από Εμάς, δεν καταγγέλλει το burnout – το ζει. Κάθε σελίδα είναι και μια στροφή στον κύκλο της εξάντλησης:
«Το να πληρώνω το νοίκι, τους λογαριασμούς, την ιατρική περίθαλψη του πατέρα μου, αλλά και να μαζεύω παράλληλα λεφτά για το πανεπιστήμιο, με είχε εξαντλήσει ψυχικά και σωματικά».
Όμως αυτό που κάνει το σύνδρομο burnout τόσο επικίνδυνο, είναι η αόρατη ενοχή που το συνοδεύει:
- Αν κουράζεσαι, δεν είσαι αρκετά ικανός.
- Αν δεν προλαβαίνεις, φταις εσύ.
- Αν καταρρέεις, μάλλον απλά δεν προσπαθείς αρκετά.
Η Ελέονορ προσπαθεί. Πάντα. Και κανείς δεν της αναγνωρίζει ότι αυτό από μόνο του, είναι ηρωισμός.
Το σύνδρομο burnout στους νέους δεν είναι η εξαίρεση. Είναι η νέα βάση. Το πρόβλημα δεν είναι πως δεν αντέχουμε. Το πρόβλημα είναι πως δεν έπρεπε να χρειάζεται να αντέχουμε έτσι.
🌪 Το σύνδρομο burnout και το γυναικείο σώμα
Κάποιοι άνθρωποι δουλεύουν για να δημιουργήσουν. Άλλοι δουλεύουν για να αποδείξουν κάτι στον εαυτό τους. Οι γυναίκες συχνά δουλεύουν για να κρατήσουν τους άλλους όρθιους.
Η Ελέονορ, στο Πριν από Εμάς, φροντίζει τον άρρωστο πατέρα της, αντικαθιστά την απουσία της μητέρας, στηρίζει οικονομικά το σπίτι, καλύπτει συναισθηματικά τον σύντροφό της, προσπαθεί να μη διαλύσει τον εαυτό της. Είναι νέα, ντροπαλή, μετρημένη. Δεν φωνάζει. Δεν ζητά. Μόνο συνεχίζει.
Η κοινωνία επιβραβεύει την “δυνατή γυναίκα” αλλά αρνείται να δει το κόστος αυτής της δύναμης. Όταν μια νεαρή γυναίκα βιώνει το σύνδρομο burnout, δεν εμφανίζει απλώς κόπωση. Διαλύεται στους πολλαπλούς ρόλους που της έχουν επιβληθεί:
- Να είναι παραγωγική στη δουλειά.
- Διαθέσιμη στο σπίτι.
- Καλοσυνάτη στον περίγυρο.
- Συγκροτημένη στις αποφάσεις της.
- Και αν γίνεται, να είναι και ερωτεύσιμη.
Σύμφωνα με έρευνες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, οι γυναίκες ηλικίας 18–34 παρουσιάζουν υψηλότερα ποσοστά ψυχικής εξάντλησης από κάθε άλλη ηλικιακή και δημογραφική ομάδα. Και αυτό δεν οφείλεται απλώς στο εργασιακό περιβάλλον, αλλά στο συνδυαστικό φορτίο κοινωνικών προσδοκιών, διαρκούς φροντίδας τρίτων και εσωτερικής αυστηρότητας. Η νεαρή γυναίκα σήμερα δεν “δουλεύει” μόνο – κουβαλά στους ώμους της προσδοκίες που «υποχρεούται» να φέρει εις πέρας. Και αυτό το βάρος, όταν δεν έχει χώρο να εκφραστεί, γίνεται μη διαχειρίσιμο άγχος.
Η Sherin Rostan δεν εξιδανικεύει καμία από αυτές τις όψεις. Η γυναικεία ηρωίδα της δεν είναι «δυναμική» με την τυπική έννοια. Είναι εύθραυστη και βαθιά κουρασμένη, με έναν τρόπο που γίνεται αμέσως αναγνωρίσιμος σε κάθε αναγνώστη. Η φωνή της είναι γεμάτη ένταση χωρίς κραυγή. Κρατά μέσα της την παρόρμηση να βάλει τα πράγματα στη θέση τους, όμως η πραγματικότητα την καταπίνει προτού προλάβει.
«Η ζωή μου ήταν ήδη άδικη και με το να κλαψουρίζω για αυτή δεν θα κέρδιζα τίποτα απολύτως» λέει η Ελέονορ σε μια στιγμή προσωπικής αποκάλυψης.
Το σώμα της, που εργάζεται ασταμάτητα. Η ψυχή της, που καταπιέζεται. Η επιθυμία της, που διαρκώς αναβάλλεται. Το σύνδρομο burnout εδώ έχει υλικότητα – καταγράφεται στο πώς περπατά, πώς μιλά, πώς ετοιμάζεται να φύγει για τη δεύτερη δουλειά της, ενώ το σώμα της αντιστέκεται. Δεν χρειάζεται να το πει φωναχτά. Το βλέπει κανείς ανάμεσα στις γραμμές.
Πολλοί αναγνώστες που ταυτίζονται με τον γυναικείο ρόλο στη φροντίδα αναγνωρίζουν σε τέτοιες αφηγήσεις τη δική τους ιστορία: όχι μόνο ως εργαζόμενοι, αλλά ως ανθρώπινα όντα που παλεύουν καθημερινά να παραμείνουν λειτουργικά σε έναν κόσμο που τους θέλει πάντα διαθέσιμους.
Η ηθική της εξάντλησης – Το σύνδρομο burnout ως επιβεβαίωση της ύπαρξης
Σε μια από τις πιο ήσυχες στιγμές του βιβλίου, η Ελέονορ αναρωτιέται:
«Ξέρεις, Ματ, αναρωτιέμαι απλά τι πάει λάθος με τη ζωή μου, γιατί τιμωρούμαι στην τελική;»
Δεν αναφέρεται σε κάποια δραματική αποτυχία. Δεν έχει διαπράξει σφάλμα. Αναφέρεται στην αίσθηση πως ό,τι κι αν κάνει, δεν φτάνει. Κι όμως πρέπει να συνεχίσει. Το σύνδρομο burnout στους νέους έχει ριζώσει τόσο βαθιά, που πολλές φορές μετατρέπεται σε ταυτότητα. Αν δεν κουράζεσαι, δεν αξίζεις. Αν δεν πιέζεσαι, δεν προσπαθείς. Αν ζητήσεις βοήθεια, μάλλον είσαι αδύναμος.
Πρόκειται για ένα ηθικό κατασκεύασμα της μετανεωτερικής κοινωνίας, που συνδέει την εξάντληση με την αξιοπρέπεια. Οι νέοι διδάσκονται πως πρέπει να επιμένουν «γιατί έτσι γίνεται». Δεν υπάρχει το περιθώριο να πουν «δεν αντέχω». Κι όταν τελικά λυγίζουν, το κάνουν σιωπηλά, με ένα αίσθημα προσωπικής αποτυχίας. Η αλήθεια, όμως, είναι πως το σύνδρομο burnout δεν είναι ατομική ευθύνη – είναι κοινωνική αποδιοργάνωση.
Η κουλτούρα του “δούλεψε σκληρά για να πας μπροστά” έχει μετασχηματιστεί σε μια κουλτούρα συνεχούς απολογίας. Και το αποτέλεσμα είναι μια γενιά που δεν τολμά να σταματήσει, γιατί φοβάται ότι θα χάσει τον έλεγχο. Η Sherin Rostan, με τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη λυρικότητα και την ωμότητα, καταγράφει αυτό τον φόβο μέσα από το βλέμμα της Ελέονορ, χωρίς να κάνει θεωρητικολογία. Κάθε εσωτερικός της μονόλογος χτίζει έναν καθρέφτη: όχι της επιτυχίας, αλλά της επιβίωσης.
Σε έρευνα του Harvard Business Review, αναφέρεται ότι το 59% των νέων επαγγελματιών νιώθει καθημερινά εξαντλημένο, ανεξαρτήτως κλάδου. Η πιο συνηθισμένη απάντηση όταν ερωτώνται γιατί δεν κάνουν παύση, είναι: «Αν σταματήσω, δεν θα έχω τα μέσα να ζήσω». Αυτή είναι η επιτομή του σύγχρονου burnout.
Η μεγαλύτερη παγίδα του burnout είναι ότι σε κάνει να μην πιστεύεις ότι δικαιούσαι ανάπαυση. Κι όμως, η ίδια η έννοια της ξεκούρασης δεν είναι πολυτέλεια. Είναι πολιτική πράξη. Είναι επιλογή επιβίωσης. Είναι υπεράσπιση του εαυτού.
Η ταξική ρίζα του συνδρόμου burnout δεν μπορεί να αγνοηθεί. Η εξάντληση δεν κατανέμεται ισότιμα. Είναι οι φτωχότεροι νέοι, εκείνοι χωρίς δίκτυα στήριξης, χωρίς οικονομική ασφάλεια, που αναγκάζονται να δουλέψουν διπλοβάρδιες, να αναβάλουν τις σπουδές τους, να θυσιάσουν την υγεία τους για έναν βασικό μισθό. Η Ελέονορ δεν κουράζεται επειδή είναι τεμπέλα ή απροετοίμαστη – αλλά επειδή ζει μέσα σε έναν κοινωνικό μηχανισμό που μεταθέτει όλο το βάρος επιβίωσης στα πιο εύθραυστα χέρια. Το σύνδρομο burnout, σε αυτό το πλαίσιο, δεν είναι ατομικό πρόβλημα. Είναι ταξικό σύμπτωμα.
📖 Όταν η λογοτεχνία γίνεται χώρος αναγνώρισης
Δεν είναι κάθε ιστορία προορισμένη να λειτουργήσει ως καταφύγιο. Αλλά κάποιες ιστορίες, με τρόπο υπόγειο και αληθινό, σου προσφέρουν μια σιωπηλή συμφωνία: είδες; δεν είσαι μόνος.
Το Πριν από Εμάς της Sherin Rostan, χωρίς να το διατυμπανίζει, είναι ένα τέτοιο βιβλίο. Δεν προτείνει λύσεις, δεν αναλύει μηχανισμούς, δεν φορά την πρόζα του συμβούλου. Όμως αγγίζει τον πυρήνα του τι σημαίνει να είσαι νέος, κουρασμένος και χωρίς περιθώρια λάθους. Η Ελέονορ δεν έχει όλες τις απαντήσεις. Δεν είναι «πρότυπο». Δεν προλαβαίνει να είναι τίποτε από όλα αυτά. Είναι όμως εκεί – να παλεύει με τις εσωτερικές της αντιφάσεις, τις εξωτερικές πιέσεις, την ανάγκη για τρυφερότητα, και την πιο μύχια ανάγκη: να μη χαθεί εντελώς μέσα σε όλα.
Η Sherin Rostan αποφεύγει κάθε υπερβολή. Δεν κάνει την κούραση θέαμα. Την μετατρέπη σε καλλιτεχνική κατάθεση. Η αφήγησή της σέβεται την εμπειρία του burnout – όχι ως τάση, αλλά ως υπαρξιακή πραγματικότητα. Δεν χρειάζεται να καταγγείλει τίποτα για να είναι πολιτική. Αρκεί που μιλά με την ειλικρίνεια της εσωτερικής φθοράς.
Σε εποχές όπου οι νέοι παλεύουν να βρουν χρόνο να κοιμηθούν, να αναπνεύσουν, να αγαπήσουν, ένα τέτοιο μυθιστόρημα δεν είναι απλώς καλογραμμένο. Είναι αναγκαίο. Γιατί κατονομάζει, έστω σιωπηλά, το άρρητο: ότι η εξάντληση δεν είναι τεμπελιά. Ότι η αποσύνδεση δεν είναι αδιαφορία. Ότι πίσω από τη σιωπή, υπάρχει ένας κόμπος, μια προσπάθεια, μια αξιοπρέπεια.
Και πάνω απ’ όλα, ότι κάπου εκεί υπάρχει η ελπίδα. Όχι η ψεύτικη, αλλά η αυθεντική: εκείνη που γεννιέται όταν κάποιος σε βλέπει όπως πραγματικά είσαι.
🪞Η ανάγνωση δεν είναι απόδραση – Είναι συνάντηση
Δεν διαβάζουμε μόνο για να ξεφύγουμε. Διαβάζουμε για να επιστρέψουμε στον εαυτό μας με άλλο βλέμμα. Το σύνδρομο burnout δεν θα θεραπευτεί με ένα μυθιστόρημα. Αλλά μέσα από μια καλή ιστορία, μπορούμε να κατανοήσουμε ό,τι δεν προλαβαίνουμε να αρθρώσουμε.
Το Πριν από Εμάς είναι ένα βιβλίο για τη φθορά, την αμφιβολία, την αγωνία της συνέχειας. Είναι όμως και ένα βιβλίο για την αξιοπρέπεια της προσπάθειας. Για την ανθρώπινη δυνατότητα να αντέξεις, χωρίς να εξαφανιστείς.
Και ίσως –μέσα από αυτή την αναγνώριση– ξεκινάει κάτι πιο σημαντικό από τη λύση: ξεκινά η κατανόηση.
📚 Αν το σύνδρομο burnout έχει αφήσει το αποτύπωμά του και στη δική σου ζωή, τότε η ιστορία της Ελέονορ θα σου φανεί οδυνηρά γνώριμη.
Διάβασε το Πριν από Εμάς της Sherin Rostan, και δες πόση δύναμη μπορεί να έχει η σιωπηλή επιμονή. ΒΡΕΣ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ!
