ΓΡΑΦΕΙ Η ΣΤΕΛΙΝΑ ΜΑΡΓΑΡΙΤΙΔΟΥ
Πόσα χρήματα χρειάζεται ο άνθρωπος για να ζήσει;
Το βιβλίο του Όθωνα Μιχαήλ «το λιμάνι αργούσε να φανεί» εκδόσεις Πηγή είναι κάτι σαν ένα ημερολόγιο κρίσης. Για να θυμόμαστε όπως λέει ο ίδιος, τι είχε συμβεί. Ο συγγραφέας που τώρα ζει με την οικογένειά του στην Αγγλία βλέπει από απόσταση και σχολιάζει όσα συμβαίνουν στην ελληνική κοινωνία. Μια κρίση ακόμη, είναι κι αυτή που διανύουμε τώρα. Και η δική του απάντηση περιγράφεται από τον ήρωά του τον Νίκο Θεριανό. «Ούτε ούτε Παράδεισος, ούτε Κόλαση. Μέτρο και Δικαιοσύνη».
Η συζήτηση που ακολουθεί είναι διαφωτιστική:
-Το βιβλίο έχει πράγματι τα στοιχεία ενός ημερολογίου της κρίσης. Ένας λόγος είναι ότι το έγραφα εν μέσω των γεγονότων (2013). Αποφάσισα να το γράψω μετά από μία συναυλία του Θάνου Μικρούτσικου στην Πολιτεία στην Πάτρα, όπου ένιωθες τον αναβρασμό, την επαναστατικότητα, τον πόνο στο τραγούδι του κόσμου. Κάποια στιγμή, θυμάμαι, ο Μικρούτσικος είχε σταματήσει τη συναυλία και είχε μιλήσει για την κρίση στο κοινό προσπαθώντας να εμψυχώσει τους ανθρώπους. Ένα βράδυ, το ίδιο καλοκαίρι, καθόμουν στο μπαλκόνι του σπιτιού μας, στην Πάτρα. Ήταν ακριβώς απέναντι από το Παμπελοποννησιακό στάδιο και έτσι ακούγαμε και δωρεάν τις συναυλίες. Εκείνο το βράδυ, είχε μία συναυλία-αφιέρωμα στον Μίκη Θεοδωράκη. Όταν ο ερμηνευτής τραγούδησε «Σώπα όπου να ’ναι θα σημάνουν οι καμπάνες» και το βροντοφώναξε όλο το στάδιο, ένιωθες ότι υπάρχει ένα κομμάτι της κοινωνίας έτοιμο να ξεσπάσει και να επαναστατήσει ενάντια σε όλα εκείνα που του επέβαλλαν. Σε ένα τέτοιο κλίμα ξεκίνησα να το διαμορφώνω και να το γράφω και το πρώτο ολοκληρωμένο κείμενο έσταζε θυμό. Τόσο, που χρειάστηκε να αφαιρέσω πολύ υλικό–γύρω στις 150 σελίδες– και να αλλάξω τον τίτλο για να φύγει αυτός ο θυμός από τη μέση και να μείνει μια πιο καθαρή και ψύχραιμη ματιά ελπίζω, δηλαδή το βιβλίο που έχετε αυτή τη στιγμή στα χέρια σας.
Αυτά για τα οποία έγραψα είναι αυτά τα οποία βίωνα εγώ και οι κοντινοί μου άνθρωποι, πολλά από αυτά στην κοινωνία της Πάτρας, αλλά όχι μόνο. Αυτά που βλέπαμε στην τηλεόραση και αυτά που μας διηγούνταν άλλοι. Σε κάποιο βαθμό είναι ένα κολλάζ πραγματικών γεγονότων, κάποια αλλαγμένα, κάποια μπλεγμένα με φανταστικά στοιχεία. Θα μπορούσα να έχω γράψει στην αρχή «Το βιβλίο αυτό βασίζεται σε πολλά μικρά πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στην Ελλάδα της κρίσης». Ένας ηλικιωμένος που πρώτη φορά αναγκάζεται να αναζητήσει τροφή στα σκουπίδια, ένας μετανάστης που τον κυνηγάει κάποιος με ένα λυκόσκυλο, μηχανικοί και πολιτικοί που τάζουν δουλειές, φοιτητές να παθαίνουν ασφυξία από μαγκάλια… Αυτά και τόσα άλλα μες στο βιβλίο είναι πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν κάπου γύρω μου. Πιστεύω όλοι έχουμε τέτοια πραγματικά παραδείγματα από την κρίση που βιώσαμε. Συνέβησαν πράγματα πρωτόγνωρα για εμάς, όχι για την ανθρωπότητα, αλλά για εμάς ήταν πρωτόγνωρα.
Όταν έγραφα το βιβλίο δεν είχα βιώσει προσωπικά την οικονομική κρίση. Είχα δουλειά με σύμβαση ως Μεταδιδάκτορας ερευνητής στο ΙΤΥΕ «Διόφαντος» και δίδασκα ως ΠΔ407 στο Πανεπιστήμιο Πατρών και η γυναίκα μου ήταν εκπαιδευτικός. Προσωπικά τη βίωσα αφού το έγραψα και μάλιστα το απόσπασμα του βιβλίου όπου ο Δημήτρης και η Μυρτώ ανακοινώνουν ότι θα φύγουν στην Αγγλία είναι σαν να προέβλεψε και το δικό μας μέλλον. Το 2015 η κρίση έφτασε και σε εμάς και στην ουσία ήξερα ότι σε μισό με έναν χρόνο θα έμενα άνεργος μιας και η σύμβαση μου τελείωνε και τα ελληνικά Πανεπιστήμια δεν άνοιγαν νέες θέσεις τότε. Έκανα αμέσως αιτήσεις σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού και έτσι το καλοκαίρι του 2016 μας βρήκε να μεταναστεύουμε οικογενειακώς για το Λίβερπουλ. Τώρα είμαστε στο στάδιο που ελπίζουμε να επιστρέψουμε σύντομα.
ΕΡ: Μετά από τα μνημονιακά χρόνια φαίνεται ότι στην Ελληνική Κοινωνία τίποτε δεν είναι πια το ίδιο. Σε ποια σημεία εντοπίζετε αυτές τις αλλαγές;
Πρώτα από όλα, πιστεύω ότι αλλάξαμε εμείς οι άνθρωποι, ο καθένας από εμάς. Γίναμε πιο απλοί και ολιγαρκείς. Συνειδητοποιήσαμε πού πραγματικά ανήκουμε. Νομίζω ένα από τα θετικά αυτής της περιπέτειας είναι ότι οι μικροαστοί θεραπεύτηκαν, προσωρινά τουλάχιστον, από το σύνδρομο του κατά φαντασίαν νεόπλουτου. Ξέρετε, αυτό το είδος του Αμερικανικού ονείρου που ενώ είσαι πιο κοντά οικονομικά στην από κάτω τάξη το θεωρείς ρετσινιά να εντάσσεσαι εκεί και κάνεις ό,τι μπορείς για να φαίνεται ότι ανήκεις στην από πάνω τάξη. Μαζευτήκαμε και πάλι σε παραδοσιακά στέκια, σε πλατείες, σε σπίτια, κάναμε μπάνιο στην όχι και τόσο καλή παραλία κάτω από το σπίτι μας.Γενικώς, σταθεροποιηθήκαμε και προσαρμοστήκαμε σε μια όχι και τόσο καλή κατάσταση. Αλλά τουλάχιστον προς το παρόν σταθεροποιηθήκαμε.
Ξεπήδησε και τέχνη και σκέψη μέσα από όλο αυτό. Πολιτικοποιήθηκαν και λίγο οι νέοι άνθρωποι. Ξέρετε, κάτι που δεν μπορούσε να χωνέψει ο νους μου στην προ-κρίσης Ελλάδα ήταν το πώς είχε καταφέρει να επικρατήσει σε τέτοιο βαθμό το ευτελές σε όλους τους χώρους και σε όλα τα επίπεδα. Από την τηλεόραση στον τρόπο διασκέδασης, τη μουσική, την πολιτική… Πολλά από αυτά μας συνοδεύουν ακόμα, αλλά βλέπω κάτι να έχει αλλάξει και ελπίζω να συνεχίσει να αλλάζει. Δε φτάσαμε μέχρι εκεί, αλλά ίσως να μην απείχαμε και πολύ από τις ρωμαϊκές μονομαχίες, απλώς σε άλλη μορφή, βλέπε εκπομπές τύπου big brother. Ξενόφερτα μεν, αλλά τα υιοθετήσαμε και τα εξελίξαμε.
ΕΡ Ο ήρωάς σας ο Θεριανός είναι ένας πολύ καλός άνθρωπος. Στην πορεία του βιβλίου και της οικονομικής κρίσης που βιώνει δοκιμάζονται τα όρια της ανθρωπιάς του. Πιστεύετε ότι τελικά συνέβη σε όλους μας αυτό; Μήπως οι κρίσεις τελικά αναδεικνύουν ό,τι έχουμε μέσα μας;
Ήταν στόχος του βιβλίου να αναδείξει πως η κρίση είναι αδυσώπητη και παρότι κάνει διακρίσεις βάσει τάξης δεν κάνει διακρίσεις βάσει της ανθρώπινης ψυχής και αξίας. Ο Θεριανός είναι ένας απλός, καλός και αισιόδοξος άνθρωπος που δε ζητάει πολλά από τη ζωή, αρκείται σε «λίγα και καλά» και πιστεύει ότι «τα πολλά λεφτά φέρνουν δυστυχία». Και όμως η κοινωνία του ανθρώπου θα δείξει σε έναν τέτοιο άνθρωπο το πιο σκληρό της πρόσωπο. Την ίδια ώρα που –στο βιβλίο και στην πραγματική ζωή– άλλοι ανοίγουν υπερκρεαταγορές αμφιβόλου ποιότητας, άλλοι στήνουν ενεχυροδανειστήρια, άλλοι κλέβουν την οικογένεια τους και άλλοι γίνονται καταπιεστές υπεργολάβοι, καταπιεσμένοι και εκείνοι με τη σειρά τους από τους μεγάλους εργολάβους, ο Θεριανός διατηρεί τις αξίες του και μάλιστα στο πλαίσιο της κρίσης αναδεικνύεται όλη η καλοσύνη της ψυχής του. Το σύστημα σε καιρούς κρίσης συνθλίβει όποιον αρνείται πεισματικά να προδώσει τον εαυτό του και να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Καιόπως μου είπε μια αναγνώστρια –που δεν το είχα σκεφτεί–«Ο Θεριανός είναι σαν ένας σύγχρονος Ζορμπάς, σοφός μέσα από την απλότητα του».
Ο Θεριανός, νομίζω, δε δοκιμάζεται ως προς την ανθρωπιά του. Ο Θεριανός παραμένει ειλικρινής και αυθεντικός. Αυτό που δοκιμάζεται είναι η αδυναμία του να παραμείνει ακέραιος και ταυτόχρονα να διατηρήσει την οικογενειακή του ευτυχία και ευημερία. Η γυναίκα του, η Μαρία, δεν είναι σαν εκείνον. Νιώθει τον κλοιό να σφίγγει γύρω τους, διαισθάνεται τη φτώχεια που έρχεται και προσπαθεί να τον κάνει να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες. Για παράδειγμα, τον στέλνει στον Κανελλόπουλο, τον αυριανό περιφερειάρχη, να ζητήσει δουλειά. Εκεί, αφού πρώτα νιώθει ότι ταπεινώνεται, ξεσπάει και,κοιτώντας κατάματατον Κανελλόπουλο, του λέει όλα εκείνα που η κοινωνία θα ήθελε να πειστους διεφθαρμένους ηγέτες της.
Πιστεύω ότι στις κρίσεις ο άνθρωπος παύει να μπορεί να είναι αμέτοχος, παύει να μπορεί να παραμένει κλεισμένος στον μικρόκοσμό του και έρχεται η ώρα που και ο ίδιος θα κριθεί. Όταν ο διπλανός του δε θα έχει ψωμί, όταν ο συνάδελφός του θα απολυθεί, τότε ο τρόπος με τον οποίο θα αντιδράσει τον χαρακτηρίζει. Οι κρίσεις, νομίζω, μας αναγκάζουν να πάρουμε θέση. Έτσι βγάζουν ήρωες και βγάζουν και αντιήρωες, αν και κάτι ακόμα που προσπαθεί να αναδείξει το βιβλίο είναι ότι και αυτό είναι θέμα προοπτικής. «Δεν έχω τίποτα με τους πλούσιους», θα πει ο Θεριανός, «Κι εμείς, αν τα ’φερνε και γινόμασταν πλούσιοι, θα λέγαμε όχι;» Ως βασική αιτία αναδεικνύεται η δομή της κοινωνίας, που θεμελιωδώς προάγει τις ανισότητες, και όχι οι μεμονωμένοι άνθρωποι, όπου και αν αυτοί ανήκουν. Σε ένα άλλο σημείο, μιλώντας στον Χρήστο, ο Θεριανός θα πει «…όσο χώρο δώσεις στον άλλον, θα τον εκμεταλλευτεί. Σαν τα αέρια είναι οι άνθρωποι».
Αν κάτι μας διδάσκουν οι κρίσεις όλων των ειδών, είναι ότι η ζωή είναι πρόοδος μέσα από συγκρούσεις. Και οι συγκρούσεις αυτές έχουν κατά περιόδους καλές ισορροπίες, αλλά κρύβουν και κακές δυναμικές. Νομίζω ότι η κοινωνική ειρήνη και γενικότερα η ειρήνη δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Είναι μία διαρκής και επίπονη προσπάθεια. Προσωπικά, χωρίς να είμαι ειδικός, πιστεύω και εναποθέτω τις ελπίδες μου στην επιστήμη για την εύρεση ενός νέου κοινωνικού μοντέλου που θα προάγει τόσο την πρόοδο όσο και την κοινωνική δικαιοσύνη. Αν κάτι εμπιστεύονται σχεδόν καθολικά οι άνθρωποι, αυτό δεν είναι άλλο από την επιστημονική γνώση. Ίσως να βρει η επιστήμη τη χρυσή τομή σε κάποιον περιορισμό του ατομικού πλούτου και σε εναλλακτικά κίνητρα. Το χρήμα είναι δυστυχώς από τα ισχυρότερα κίνητρα παραγωγικότητας, αλλά υπάρχουν και άλλα. Η εφαρμογή φυσικά θα είναι, όπως πάντα, θέμα της Πολιτείας και της κοινωνίας. Όπως λέει και ο Θεριανός: «Ούτε Παράδεισος, ούτε Κόλαση. Μέτρο και Δικαιοσύνη. Αν υπάρχει Παράδεισος θα υπάρχει και Κόλαση. Είναι καιρός να αγωνιστούμε για να μην υπάρχει τίποτα απ’ τα δύο».
ΠΗΓΗ thinkfree.gr
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟ ΛΙΜΑΝΙ ΑΡΓΟΥΣΕ ΝΑ ΦΑΝΕΙ